Eğitim Öğretim İle İlgili Belgeler > Konu Anlatımlı Dersler > Matematik Dersi İle İlgili Konu Anlatımlar

MATEMATİK TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ, MATEMATİK SÖZLÜĞÜ (MATEMATİK DERSİ KONU ANLATIMLAR, DERS NOTLARI)

– A –

açık önerme: İçinde değişken bulunan ve bu değişkene verilen değerlerle doğruluğu veya yanlışlığı belli olan önerme. 
aksiyom: Doğruluğu ispatsız kabul edilen önerme.
alt küme: A kümesinin her elamanı B kümesinin de elemanı ise
A, B nin alt kümesidir.
algoritma: Belirli herhangi bir kurala bağlı bulunan her türlü hesap işlemi
apsis: Analitik düzlemde bir noktanın dikey eksene olan uzaklığı.
ayrık kümeler: Kesişimleri boş olan kümeler.
açı: Başlangıç noktası ortak olan iki ışının birleşim kümesi.
argüment: Düzlemde bir karmaşık sayıyı orijine birleştiren ışının,
x ekseni ile yaptığı pozitif yönlü açı.
artan fonksiyon: Reel değişkenli bir fonksiyonda serbest değişken artarken, bunların görüntülerini de artıran fonksiyon.
analitik düzlem: Üzerine koordinat sistemi yerleştirilmiş düzlem.
aralarında asal polinom: P(x) ve Q(x) polinomlarının her ikisini de bölen (sabit olmayan) bir polinomun olmaması hali.
aralarında asal sayılar: Ortak bölenlerinin en büyüğü 1 olan en az iki tam sayıya denir.
asal sayı: 1 ve kendisinden başka pozitif böleni olmayan 1 den büyük pozitif tam sayılara denir.
alan: Bir düzlem bölgesinin büyüklüğü.
anket: Veri toplamada kullanılan ölçme aracı.
aritmetik ortalama: Bir diziyi oluşturan sayıların toplamının, dizinin terim sayısına bölünmesi ile elde edilen sayı
ayrıt: Cisimlerle kesişen iki düz yüzün ara kesiti.
aritmetik dizi: Bir sayıya belli bir kuralı ardışık uygulayarak bir sonraki sayıların elde edilmesiyle oluşan örüntü.
ayrık olay: Aynı anda gerçekleşemeyen olaylar.
ayrık olmayan olay: Aynı anda gerçekleşebilen olaylar.

– B –

bağımsız olaylar: İkisinden birisinin oluşu veya olmayışı diğerinin olma olasılığını etkilemeyen iki olay.
başlangıç noktası (orijin): Koordinat eksenlerinin kesiştikleri nokta.
bire bir eşleme: İki kümenin elemanları arasında bir elemana karşı bir eleman alınarak yapılan karşılaştırma.
birim çember: Merkezi orijin ve yarıçapı 1 birim olan çember. Denklemi x² + y² = 1 dir.
bire bir fonksiyon: Farklı elemanları, farklı elemanlara götüren fonksiyon.
baş kat sayı: Bir polinomda en büyük dereceli terimin kat sayısı.
bire bir fonksiyon:Tanım kümesinde bulunan her farklı elemanı değer kümesinin farklı elemanlarına eşleyen fonksiyon.
birim(etkisiz)fonksiyon: Her elemanı kendisine eşleyen fonksiyon.
bağıntı: Bir kartezyen çarpımın alt kümesi.
boş küme: Hiç elemanı olmayan küme. 
basamak: Bir sayının rakamlarının bulunduğu yer.
basamak tablosu: Bir sayıdaki rakamların konumlarından dolayı aldıkları değerleri gösteren tablo.
birim: Bir niceliği ölçmek için kendi cinsinden örnek seçilen değişmez parça.
bölen: Bir bölme işleminde bölünen sayının kaç eşit parçaya ayrıldığını gösteren sayı.
bölüm: Bölme işlemi sonunda elde edilen sayı
bölünen: Bölme işleminde eşit parçalara ayrılması gereken sayı, miktar.
bütünler açılar: Ölçülerinin toplamı 180 derece olan açılar.
benzer terim: Bir cebirsel ifadede kuvvetleri aynı olan bir değişkenin aynı veya farklı kat sayılara sahip terimleri.
bilinmeyen: Bir eşitliği sağlayan sayılara karşılık gelen sembol ya da harf.
birleşme özelliği: a,b,c sayıları için ; a+(b+c)=(a+b)+c veya a.(b.c)=(a.b).c olma durumu.
– C - Ç –

çember: Bir düzlemdeki sabit bir noktadan eşit uzaklıkta bulunan noktaların kümesi.
çembersel permütasyon: Bir kümenin elemanlarının bir çember üzerindeki sıralanma biçimlerinden her birisi.
çıktı: Bir olasılık deneyinde, karşılaşılması mümkün olan durumlardan her birisi.
çözüm kümesi: Bir açık önermeyi sağlayan değerlerin kümesi.
çelişki: Doğruluk değeri daima yanlış (0) olan bileşik önerme.
cebir: Sayıların bilinmeyenle temsil edildiği matematik cümlesi.
çarpan: Bir çarpma örneğinde katlanan sayı.
çevre: Bir çokgen oluşturan doğru parçalarının uzunlukları toplamı o çokgenin çevresini verir.
çokgen: Üç veya daha fazla doğru parçasının(kenarlarının) birleşimi ile oluşan basit kapalı bir eğri.
çap: Çemberin merkezinden geçen ve uç noktaları çember üzerinde bulunan doğru parçası.
çember parçası: Çemberin iki noktası arasında kalan parçası, çember yayı.
çevre açı: Köşesi çember üzerinde olup kenarları çemberle kesişen açı.

– D –

denk polinomlar: Aynı dereceli terimlerinin kat sayıları eşit olan polinomlar.
deklemi çözmek: Denklemin köklerinin bulma işlemi.
denklemin çözüm (doğruluk) kümesi: Bir deklemin köklerinin oluşturduğu küme.
diskriminant: ax² + bx + c = 0 denkleminde
D = b² – 4 ac sayısı
denklem sistemi: En az iki denklemin meydana getirdiği sistem.
denk önermeler: Doğruluk değerleri aynı olan önermeler.
denklik bağıntısı: Yansıma, simetri ve geçişme özeliklerine sahip olan bağıntı.
daire: Çember ile iç bölgesinin birleşimi.
daire dilimi: Bir dairede, merkez açının iç bölgesinin gördüğü yayla sınırlı olan kısmı.
daire grafiği: Bir bütünün parçaları hakkında bilgi sunmada kullanılan, daire şeklindeki grafik türü.
değişme özelliği: Elemanların yerleri değiştiğinde işlem sonucunun değişmemesi.
değişken: Sayıları temsil eden harf.
denklem: İçinde en az bir bilinmeyenin bulunduğu eşitlik.
dış ters açı: Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların arasında olmayan ve kesenin farklı yanlarındaki komşu olmayan açılar.
dışbükey çokgen: Köşegenlerinin tamamı çokgenin iç bölgesinde olan çokgenlere verilen isim.
dik dairesel silindir: Tabanları birbirine eş ve paralel iki daireden oluşan ve ekseni tabanlara dik olan cisim.
dik kenar: Bir dik üçgende her bir dar açının karşısında bulunan kenar.
dik üçgen: Bir açısının ölçüsü 90 derece olan üçgen.
doğru orantı: Biri artarken diğeri de aynı oranda artan ya da biri azalırken diğeri de aynı oranda azalan çokluklar arasındaki orantı çeşidi.
doğrusal ilişki: İki değişkenden oluşan ax+by+c=0 biçimindeki cebirsel ifade.
dönme açısı: Bir şeklin dönme merkezi etrafında döndürüldüğü açı.
dar açı: Ölçüsü 90 dereceden küçük olan açı.
dik açı: Ölçüsü 90 derece olan açı.
dekar(dönüm): 1000 metre kare değerinde yüzey ölçü birimi.
derece: Açı ölçüsü birimi.
doğru: Bir doğru parçasının her iki ucundan ve zıt doğrultularda uzatılması ile elde edilir.
doğru parçası: İki nokta arasında en kısa yolu oluşturan noktalar kümesi.
doğrudaş noktalar: Aynı doğru üzerindeki noktalar.
düzlem: Bir düz yüzeyin bütün yönlerde sonsuz olarak genişletilmesiyle elde edilen noktalar kümesi.

– E –

eleman: Kümeyi oluşturan nesnelerin her biri.
eşitsizlik sistemi: En az iki eşitsizliğin meydana getirdiği sistem.
evrensel küme: Üzerinde çalışılan konuyla ilgili olan tüm elemanları içeren küme.
eğik dairesel silindir: Tabanları birbirine paralel iki daireden oluşan ve ekseni tabanlara dik olmayan cisim.
eksen: Dairesel silindirde birbirine eş ve paralel iki daire olan tabanların merkezlerini birleştiren doğru.
eşitlik: İçinde = sembolü bulunan matematik cümlesi.
etkisiz eleman: İşlemde etkisi olmayan eleman.
eşlik: Eş olma durumu.
ebob: En az iki sayma sayısının ortak bölenlerinin en büyüğü.
ekok: En az iki sayma sayısının ortak katlarının en küçüğü.
– F –

fonksiyon: Tanım kümesinin her elemanını, değer kümesinin yalnız bir elemanıyla eşleyen bağıntı.
faktöriyel: n bir doğal sayı olmak üzere 1 den n ye kadar (n dahil) bütün doğal sayıların çarpımı. (n!)
fonksiyonun tanım kümesi: f : A -) B fonksiyonunda, A kümesi.
fonksiyonun değer kümesi: f : A -) B fonksiyonunda, B kümesi.
fonksiyonun görüntü kümesi: f : A -) B fonksiyonunda, A nın elemanları ile eşlenmiş olan elemanların oluşturduğu küme.
fonksiyonun grafiği: Fonksiyona ait ikililerin analitik düzlemde meydana getirdiği şekil.

– G –

grad: Bir açı ölçüsü (400 eş parçaya ayrılan bir çemberin, bu parçalarından bir tanesini gören merkez açının ölçüsü).
gerektirme: p ise q şartlı önermesinin doğruluk değeri 1 ise bu önerme gerektirmedir.
geometrik yer: Aynı özelikleri taşıyan noktaların oluşturduğu küme.
geniş açı: 90 derece ile 180 derece arasında bir ölçüye sahip olan açı.
geometrik dizi: Bir sayıyla başka bir sayının ardışık çarpılması veya bölünmesiyle elde edilen sayıların oluşturduğu örüntü.

– H –

hipotez: p ise q şartlı önermesinde p önermesi.
hüküm: p ise q şartlı önermesinde q önermesi.
hacim: Bir cismin uzayda doldurduğu boşluk.

– I - İ –

içine fonksiyon: f : A -) B fonksiyonunda f(A) ¹ B ise f içine fonksiyondur.
indirgenemez polinom: Sabit olmayan en az iki polinomun çarpımı olarak yazılamayan polinom.
işlem: A nın bir alt kümesinden B ye fonksiyon.
ispat: Bir teoremin hükmünün doğru olduğunu gösterme.
irrasyonel sayı: Devirli ondalık açılımı olmayan sayı.
imkânsız olay: Olasılığı sıfır olan olay.
ışın: Bir noktadan çıkıp sonsuza giden yarım doğrulardan her biri.
istatistik: Bir sonuç çıkarmak için olguları bir yönteme göre toplayıp sayı olarak belirtme işlemi.
iç açı: Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların arasında ve kesenin farklı yanlarında olan açılar.
iç ters açı: Herhangi iki doğruyu üçüncü bir doğru kestiğinde, bu doğruların arasında ve kesenin her iki tarafında komşu olmayan açılar.

– K –

karakteristik: Bir sayının onluk logaritmasının tam kısmı.
kesin olay: Olasılığı 1 olan olay.
kartezyen koordinat sistemi: Düzlemde, birbirine dik iki doğrunun 0 noktasında kesişerek oluşturduğu sistem.
kat sayı: Terimlerin sayısal çarpanı.
kesen: Paralel iki doğrunun her birini farklı bir noktada kesen üçüncü doğru.
kiriş: Uç noktaları çember üzerinde bulunan doğru parçası.
kesir: Bütünün eş parçalrından birisi ya da birkaçı.
köşegen: Bir çokgende ardışık olmayan köşeleri birleştiren doğru parçası.
küme: Birbirine benzer veya aynı cinsten olan şeylerin oluşturduğu bütün,takım,grup,öbek.
küp: Yüzleri birbirine eş karelerden oluşan altı yüzlü cisim. Bir cismin hacim hesabında kullanılan ölçü birimi. 

– M –

mantis: Bir sayının onluk logaritmasının ondalıklı kısmı.
majör yay: Merkez açının çemberi kestiği noktalar arasında kalan büyük çember yayı.
medyan: Ortanca değer.
merkez açı: Köşesi merkezde olup kenarları çemberle kesişen açı.
merkezil dönme: Noktaya göre simetri.
minör yay: Merkez açının çemberi kestiği noktalar arasında kalan küçük çember yayı.
mod: Tepe değer (bilgi yelpazesi. net) veya en çok tekrar eden sayı.
matematik cümlesi: İçinde sayılar, bir işlem, bir ilişkisel sembol ve bir cevap barındıran cümle.

– O –

olasılık: Bir şeyin olabilmesi durumu, olabilirlik, ihtimal. İstenen durumların tüm durumlara oranı.
olay: Örneklem uzayın her alt kümesi.
ordinat: Analitik düzlemde bir noktanın yatay eksene olan uzaklığı.
oran: İki sayı arasındaki karşılaştırma.
orantı: İki oranın birbirine eşitliğine denir.
ortak dikme: Paralel iki doğruya dik olan doğru.
ortanca değer: Bir veri grubu küçükten büyüğe sıralandığında, terim sayısı tek ise ortadaki sayı, çift ise ortadaki iki sayının toplamının yarısı.

– Ö –

önerme: Doğru ya da yanlış kesin bir hüküm bildiren ifadeler.
örten fonksiyon: Değer kümesindeki bütün elemanları tanım kümesinin en az bir elemanı ile eşlenen fonksiyon.
özalt küme: Bir kümenin kendisinden farklı alt kümesi.
örneklem uzay: Bir olasılık deneyinde bütün çıkanların kümesi.
özdeşlik: Değişkenin her reel değeri için doğru olan eşitlik.
örüntü: Belirli bir kurala göre düzenli bir şekilde tekrar eden veya genişleyen şekil yada sayı dizisi.
öteleme: Bir cismin bütün noktalarının eşit, paralel ve yöndeş yollar çizmesiyle belirtilen hareketi.

– P –

permütasyon: Bir kümenin tamamının ya da bir parçasının, elemanlarının sıralanma biçimlerinden her birisi.
parabol: f(x) = ax² + bx + c fonksiyonunun grafiği.
polinom: Çokterimli, H(x) halkasının P(x) = a⁰ + a^1x + ... + anxn elemanı.
polinom denklem: P(x) = 0 eşitliği.
polinomlarda E.B.O.B.: Sıfırdan farklı P(x) ve Q(x) polinomlarının her ikisini de bölen en büyük polinom.
polinomlarda E.K.O.K.: Sıfırdan farklı olan ve sabit olmayan iki ya da daha çok polinomun, her birine tam olarak bölünebilen en küçük dereceli polinom.
paralel doğrular: Aynı düzlemde bulunan ve ara kesitleri boş küme olan iki doğru.

– S –

sabit fonksiyon: Görüntü kümesi bir elemandan oluşan fonksiyon.
sabit polinom: a ¹ 0 için P(x) = a polinomu 
sayı doğrusu: Üzerine reel sayıların yerleştirildiği doğru.
sıralama bağıntısı: Yansıma, ters simetri ve geçişme özelikleri olan bağıntı.
sonlu küme: Eleman sayısı sayılabilir çoklukta olan küme.
sonsuz küme: Eleman sayısı sayılamayan çoklukta olan küme.
şartlı önerme: p ise q şeklindeki bileşik önerme.
sanal birim: Karesi – 1 olarak düşünülen i sayısı.
sıralı ikili: İki nesnenin oluşturduğu eleman.
süsleme: Çokgenlerin boşluk kalmadan üst üste gelmeden belirli bir kurala göre düzlemi kaplaması.
süsleme kodu: Bir süslemede, her köşedeki düzgün çokgensel bölgelerinkenar sayıları.

– T –

terim: Bir bilim dalı içinde özel anlamı olan kelime.
totoloji: Doğruluk değeri daima 1 olan bileşik önerme.
tümleyen küme: E-A olmak üzere, E de olup A da olmayan elemanların kümesi.
teğet: Çember ile yalnızca bir noktada kesişen doğru.
tepe değer: Veri grubunda en çok tekrar eden sayı.
ters eleman: Bir sayı ile toplandığında veya çarpıldığında etkisiz elemanı veren sayı.
ters orantı: Biri artarken diğeri aynı oranda azalan ya da biri azalırken diğeri aynı oranda artan çokluklar arasındaki orantı çeşidi.
tümler açılar: Ölçülerinin toplamı 90 derece olan açılar.

– Ü –

üstel fonksiyon: İçinde üslü bir ifade bulunduran ve bu ifadenin üssü değişken olan fonksiyon.
üs: Bir sayının kaç tanesinin çarpıldığını gösteren ve bu sayının sağ üst köşesine yazılan sayı(kuvvet).

– V –

varlıksal niceleyici: $ sembolü ile gösterilir “bazı” veya “en az bir” şeklinde okunur.
veri: Bir problemde bilinen, belirtilmiş anlatımlardan bilinmeyeni bulmaya yarayan şey.

-- Y --
y ekseni: Kartezyen koordinat sistemindeki dikey eksen.
yansıma: Bir şeklin doğruya göre simetriği.
yay: Çemberde farklı iki nokta arasındaki çember parçası.
yutan eleman: Çarpma işleminde sıfır sayısı.
yükseklik: Geometrik biçimlerde, tabandan tepeye olan uzaklık.
yöndeş açılar: Aynı yöne bakan açılar.