|
|
eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar
DÜŞÜNCENİN YÖNÜNÜ DEĞİŞTİREN İFADELER NEDİR DÜŞÜNCENİN YÖNÜNÜN DEĞİŞMESİ NEDİR ÖZELLİKLERİ CÜMLEYE KATTIĞI ANLAMLAR (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
“fakat, ama, lakin, ancak, oysa, ne var ki, yalnız, halbuki” gibi bağlaçların bağladığı cümlelerden biri olumluysa diğeri olumsuz olmak zorundadır. İşte bu biri olumlu biri olumsuz olma durumuna düşüncenin yönünün değişmesi denir.
Derse çalıştım ama başarılı oldum.
DİYEMEYİZ. ÇÜNKÜ ama BAĞLACINDAN ÖNCEKİ CÜMLE OLUMLU OLDUĞU İÇİN BU BAĞLAÇTAN SONRA GELEN CÜMLE OLUMSUZ OLMAK ZORUNDAYDI.
DOĞRUSU:
Derse çalıştım ama başaramadım.
ŞEKLİNDE OLMALIDIR.
Yeterince çalışamadın ama başarısız oldum.
DİYEMEYİZ. ÇÜNKÜ ama BAĞLACINDAN ÖNCEKİ CÜMLE OLUMLUSUZ OLDUĞU İÇİN BU BAĞLAÇTAN SONRA GELEN CÜMLE OLUMLU OLMAK ZORUNDAYDI.
DOĞRUSU:
Yeterince çalışamadın ama başarılı oldum.
ŞEKLİNDE OLMALIDIR.
-Bağlaçtan önceki cümle olumluysa (+) bağlaçtan sonraki cümle olumsuz (-) olur.
Örnek:
Derslerine iyi çalışıyor fakat istediği başarıya ulaşamıyor.
(+) (-)
Her gün egzersiz yapar ama başarılı olamaz.
(+) (-)
-Bağlaçtan önceki cümle olumsuzsa (-) bağlaçtan sonraki cümle olumlu (+) olur.
Örnek:
Çok kitap okumuyor fakat derslerinde başarılı oluyor.
(-) (+)
Parasını dikkatli harcamıyor ama hala parası bitmedi.
(-) (+)
-Biri olumlu, diğeri olumsuz yargı bildiren iki cümleyi birbirine bağlar.
-Bu bağlaçla aynı görevde kullanılabilen öteki bağlaçlar şunlardır: Ancak, yalnız, fakat, lakin, oysa, zira... (Eş anlamlı bağlaçlardır. İstediğini kullan…)
Karışık Örnekler:
|
|
Beyaz rengi çok seviyordu fakat arabası siyah renkliydi.
Çok üzüldü ama elinden bir şey gelmedi.
Onunla gitmeyi çok isterdim ama ailem buna izin vermedi .
Kötü söz söylemezdem ama kendimi tutamadım.
Hava çok soğuktu ancak biz dışarı çıktık.
Adam, iyileşmek için doktora gitti ne var ki hastalığına çare bulamadı.
Ankara güzel bir şehirdir fakat denize kıyısı yoktur.
Kar yağdı ne var ki okullar tatil edilmedi.
Seni severim ancak insanlara iyi davranmadığın için sana kırgınım.
Gidecek kimsesi yok yalnız iyi bir insandır.
Gelemeyeceğini söyledi, halbuki gelmek istiyordu.
Çok iyi hazırlandı yalnız sınavı kazanamadı.
Ona değer vermezdi ancak her zaman onunla gezmeyi isterdi.
Bize her zaman kötü davranıyordu fakat sonunda hatasını anladı.
Kitap okuyorduk ne var ki bir anda zil çaldı.
Hastalandım fakat yine de gittim.
Çalışkan biriydi ne var ki saygı nedir bilmezdi.
Ona gerçekten inanıyordum oysaki o bana inanmıyordu.
Kitaplar bizimle konuşmak istiyorlar fakat biz onlara kulaklarımızı tıkıyoruz.
Toplantıya ben de davet edildim fakat rahatsızlandığım için toplantıya katılamadım.
DÜŞÜNCENİN AKIŞINI DEĞİŞTİREN BAĞLAÇLAR
Düşüncenin akışını (yönünü) değiştiren bağlaçlar, bir cümle veya metinde ifade edilen düşüncenin anlamını etkileyerek farklı bir yöne çekmek veya vurgulamak için kullanılan bağlaçlardır. Türkçede yaygın olarak kullanılan bazı düşüncenin yönünü değiştiren bağlaçları birkaç örnekle belirtelim:
· Ancak: İki farklı düşünce veya durum arasında bir tezat oluşturarak önceki ifadenin sınırlarını veya doğruluğunu belirtir. Örneğin: "Oldukça yorucu bir gün geçirdim ancak yine de o filme gideceğim."
· Fakat: İki düşünce veya durum arasında bir zıtlık oluşturur ve önceki ifadenin aksine bir durumu vurgular. Örneğin: "Bugün hava çok güzel fakat dışarı çıkamıyorum."
· Oysa: İki düşünce veya durum arasında bir karşılaştırma yaparak önceki ifadenin yerine farklı bir gerçeği ortaya koyar. Örneğin: "Bu filmi çok beğendim oysa eleştirmenler olumsuz yorumlar yapmış."
· Ama: İki düşünce veya durum arasında bir zıtlık oluşturarak önceki ifadeye ek bir düşünce ekler. Örneğin: "Kitabı bitirmek beni çok heyecanlandırmıştı ancak sonunda umduğumu bulamadım."
· Ne var ki: İki düşünce veya durum arasında bir çelişki veya farklılık olduğunu belirterek önceki ifadeyi sınırlar veya tamamlar. Örneğin: "Bu işe başlamak istiyorum ne var ki yeterli zamanım yok."
· Lâkin: İki düşünce veya durum arasında bir karşılaştırma yaparak önceki ifadeyi sınırlar veya tamamlar. Örneğin: "Çok çalışıyorum lâkin hiçbir şey istediğim gibi olmuyor."
Bu bağlaçlar, metinlerde veya konuşmalarda ifade edilen düşüncenin yönünü değiştirerek daha vurgulu, karşıt veya farklı bir bakış açısı sunarlar. Ancak doğru anlam aktarımı için bağlam ve metnin bütünü dikkate alınmalıdır.
AMA, FAKAT, ANCAK, LAKİN BAĞLAÇLARI, ÖZELLİKLERİ, CÜMLEYE KATTIĞI ANLAMLAR (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
-Biri olumlu, diğeri olumsuz yargı bildiren iki cümleyi birbirine bağlar.
-Bu bağlaçla aynı görevde kullanılabilen öteki bağlaçlar şunlardır: Ancak, yalnız, fakat, lakin, zira...
Örnek:
Çok ısrar ettim ama (fakat, ancak, lakin, zira) kararını değiştiremedim.
-Bu bağlaçların iki sıfatın arasına girmesi ya da iki yargı arasında “koşul ilgisi” kurması a mümkündür.
Örnek:
Güneşli; fakat serin bir gün geçirdik bugün.
İstediğin yere gidebilirsin; ama saat ondan önce evde ol.
Karışık Örnekler:
Bu adam zengin ama cimri. (karşıtlık)
Zamanında gelmezsen giderim ama. (bilgi yelpazesi.net) (uyarı)
Para vereceğim ama harcamayacaksın! (koşul, şart)
Güzel ama güzel bir söz söyledi. (pekiştirme)
Arkadaşının kalbini kırdı ama çok pişman oldu. (neden)
BAĞLAÇLAR (ÖZET ANLATIM)
|
|
Cümle içinde aynı görevde olan ya da anlamca birbiri ile ilgisi bulunan sözcükleri, sözcük gruplarını, anlam bakımından birbiri ile ilgili cümleleri bağlayan sözcüklere “bağlaç” denir. Cümlede birden fazla özne, birden fazla sıfat, belirtili nesne, zarf, tamlayan, tamlanan, yüklem vb görev yapan her türlü kelime ve cümleleri birbirine bağlar.
Bağlaçlar tek başına anlamı olmayan ve cümlede bir görevi olan sözcüklerdir. Bağlama görevi yanında cümlede çeşitli anlam ilgileri de kurabilirler.
Cümleden çıkarıldıklarında cümlenin anlamında bozulma olmaz; fakat daralma olabilir.
Bağlaçlar kendinden önceki ve kendinden sonraki sözcüklerden ayrı yazılırlar. Bağlaçlara benzediğini ve bağlaç olduğunu düşündüğünüz birleşik yazılmış olanlar bağlaç değil ektir.
Hiç bir cümle ögesi olmazlar.
Bağlaçların yerine uygun olan bir noktalama işareti konulabilir.
En çok kullanılan bağlaçlar:
ve, ile, ki, de, ama, fakat, lâkin, ancak, yalnız, oysa, oysaki, hâlbuki, çünkü, zira, madem, mademki, veyahut, yahut, veya, ya da, şayet, eğer, ise, öyleyse, o halde, kısacası, demek ki, nitekim, yoksa, anlaşılan, ne……ne (de), ya….ya (da), gerek…gerek(se), ha……..ha, ister…..ister(se), kâh……….kâh, de…..de, hatta, üstelik, ayrıca, hem, hem de, yine, gene, meğer
VE BAĞLACI
Aşağıdaki örneklerde görüldüğü gibi bağlama görevleri yapar.
Örnek:
Türkiye ve Hırvatistan bu sene şarkı yarışmasına katılmadılar. (Özneleri bağlar)
(Özne) (Özne)
Çarşıdan gazete ve ekmek aldım. (Eş görevli sözcükleri (bsiz. nesne) bağlar)
Okuldan geldim ve dershaneye gittim. (Cümleleri (yüklem) bağlar)
Bahçedeki otları yoldum ve bir köşeye yığdım. (Cümleleri bağlar)
Yaramaz ve çalışkan çocuk. (Sıfatları bağlar)
Pahalı elbiseler ve ayakkabılar aldı. (Tamlananları aynı zamanda isimleri bağlar)
Bu yazıda, Çehov’u ve Sait Faik’i anlatıyor. (Nesneleri bağlar)
İLE BAĞLACI
Çoğu zaman “ve” bağlacı ile eş görevli kullanılır. Ancak bu bağlaç cümleleri bağlama göreviyle kullanılmaz.
Örnek:
Güneş ile dünya arasındaki uzaklığı soruyor. (İsimleri bağlar)
(isim) (isim)
Gelmesi ile gitmesi bir oldu. (Fiilimsileri bağlar)
Annesi ile teyzesi termal otelde konakladılar. (Özneleri bağlar)
(özne) (özne)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
İle sözcüğü cümlede sözcükler arasında anlam ilgisi kurarak edat olarak da görev yapabilmektedir, bu durumda bağlaç olan “ile”yle karıştırmamak gerekir. Bunun için cümledeki ile sözcüğü yerine “ve” bağlacı getirilir. Anlamda bozulma olmuyorsa ile sözcüğü bağlaçtır.
Bu para ile nasıl geçinebileceğimi bilmiyorum. (ile yerine ve koyunca olmadı) (Edattır)
Amcası ile halası bahçede semaverin başındaydı. (ile yerine ve koyunca oldu) (Bağlaçtır) (ile = ve)
AMA, FAKAT, LAKİN, ANCAK, YALNIZ, OYSA, OYSAKİ, HALBUKİ BAĞLACI
Karşıtlık anlamı kazandıran bağlaçlardır. Genellikle cümleleri bağlama görevi üstlenirler.
Örnek:
Gitar çalıyorum ama kemanı daha çok seviyorum. (Cümleleri bağlamıştır.)
Kitabı daha bitiremedim ama keyifle okuyorum.
Sevmek ama sevilmemek işte bütün mesele bu. (Fiilimsiler bağlanmıştır.)
İyi koştu fakat birinci olamadı.
Benimki aşk değil lakin onu çok seviyorum.
Kimsesi (bilgi yelpazesi.net) yoktu ancak kendine bakabilecek kadar da güçlüydü.
Oysa ne çok sevmiştim seni. (Öncesinde başka bir cümlenin varlığı anlaşılıyor)
Paketi zamanında yerine ulaştıramadım oysaki yola çok erken çıkmıştım.
Arabayla gideceğini biliyordu halbuki. (Öncesinde başka bir cümlenin varlığı anlaşılıyor)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
Ancak kelimesi “sadece” anlamında kullanılırsa edat, “olsa olsa, en çok, daha çok, güçlükle” anlamlarında kullanılırsa zarf, “ama, fakat” anlamlarında kullanılırsa bağlaç olur. Ancak kelimesinin yerine bu anlamlardan hangisi getirilebiliyorsa sözcük türü de o olur.
Örnek:
Ancak (sadece) kendisi bu işi başarabilirdi. (Sadece = Edat)
Yollar buzlu olduğundan eve ancak (güçlükle) gelebildi. (Güçlükle = Zarf)
Cenazesine katılamadı ancak (fakat) kargo ile çelenk gönderdi. (Fakat = Bağlaç)
Yalnız kelimesi bir ismi nitelerse niteleme sıfatı, bir fiili veya fiilimsiyi nitelerse durum zarfı, “ama, fakat” anlamlarında kullanılırsa bağlaç olarak kullanılabilir. Yalnız kelimesinin cümle içindeki anlamlarına göre sözcük türü belirlenir.
Örnek:
Kırşehir’e kadar yalnız onun için gittim. (Sadece = Edat)
Kırşehir’e kadar gittim; yalnız Boztepe’ye uğramadım. (Ama, fakat = Bağlaç)
Kırşehir’e kadar yalnız gittim. (Yalnız = Zarf)
Ankara, yalnız bir hayat sürmek için ideal yerdir . (Sıfat)
Kİ BAĞLACI
Bağlaç olan “ki” daha çok cümleleri bağlama görevi ile kullanılır. Ki bağlacından sonra gelen cümle önceki cümlenin açıklayıcısı olur.
Diğer sözcüklerden daima ayrı yazılır.
Bu bağlacın sesli ve sessiz harflerinde değişiklik olmaz (kı, ku, kü şekilleri yoktur.)
Örnek:
Canı sıkılmış ki bizimle gelmedi. (Neden-sonuç)
Artık erken yatmalı ki okula geç kalmasın. (Koşul-Şart)
Yakışıklı ki yakışıklı bir sevgilisi var. (Pekiştirme)
Nietzsche der ki: “En büyük delilik, denize tuz atmaktır.”
Sen ki beni çok iyi tanırsın. (Özneyi pekiştirme)
Yarın buraya döner mi ki? (Kuşku, kaygı)
Beni anlamıyor ki… (Yakınma)
Dışarı çıktım ki ortalığı sel götürüyor. (Şaşma)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
İlgi eki olan “ki”, sıfat yapan “ki” eki ve bağlaç olan “ki” karıştırılmamalıdır. İlgi eki olan ki adı üstünde ek olduğu için birleşik yazılır. Bir ismin yerini tutar. Sıfat yapan ki de birleşik yazılır; ancak bağlaç olan “ki” başlı başına bir sözcüktür ve ayrı yazılır.
Örnek:
Odanınki salonun perdesinden daha gösterişliydi. (İlgi zamiri) (BİTİŞİK YAZILIR)
Odanın perdesi yıkanmadı ki takayım. (Bağlaç) (AYRI YAZILIR)
Odadaki eşyaları topladım. (Sıfat yapan ki) (BİTİŞİK YAZILIR)
DE BAĞLACI
Bağlaç olan “de” Her zaman kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır.
Ünsüz benzeşmesine göre çeşitleri yoktur. Yani “d” sesi sertleşerek “t” olmaz. Sadece de, da şekilleri vardır.
Bulunduğu cümlede çeşitli anlam ilgileri kurabilir. Cümlede var olan anlam ilgilerini (eşitlik, gibilik, katılma vb) pekiştirir.
Örnek:
O dergiyi ben de okudum. (Eşitlik, gibilik)
Size de bir tablo yapabilirim. (Başkasına yaptığım gibi-gibilik)
Burayı da görmemiştim. (Başka bir yeri görmediğim gibi-gibilik)
Önce kendin çalış da sonra benden çalışmamı iste. (Kızgınlık)
Size ne oluyor da işimize karışıyorsunuz.(Azarlama)
Okula bir gel de oradan çarşıya gidersin. (İstek)
Ne iyi ettiniz de yemek getirdiniz. (Memnuniyet)
Okuyacak da bana yardım edecekmiş. (Alay)
Buraya gelmişsin de bize uğramamışsın. (Yakınma)
Oyuncak da oyuncak diye tutturdu. (İnat)
Bu sınavı kazanacak da ben göreceğim. (Küçümseme)
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
Bağlaç olan de ile bulunma hal eki olan “de” ve yapım eki olan “de”yi karıştırmamak gerekir.
De bağlacı ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmaz.
Hal eki olan ve yapım eki olan “de” hem birleşik yazılır hem de çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulur.
Bağlaç olan “de”nin sadece “da, de” şekilleri varken diğerlerinin “da, de, ta, te” şekilleri mevcuttur.
Örnek:
Bugün bahçede mangal yakacağız. (Hal eki)
Bugün bahçe mangal yakacağız. (Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulduğu için BİTİŞİK yazılır.)
Bugün sabah bahçe de temizlendi. (Bağlaç)
Bugün sabah bahçe temizlendi. (Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamı bozulmadığı için AYRI yazılır.)
Sözde bize gelecektin (Yapım Eki)
ÇÜNKÜ, ZİRA BAĞLACI
Bu bağlaçlar başına geldikleri cümleyi kendisinden önceki cümlelere bağlarlar.
Örnek:
Düğününüze gelemedim; çünkü hastalandım.
Bu soruyu (bilgi yelpazesi.net) çözemedim; çünkü konuyu kavrayamamışım.
İpleri sıkıca bağlamalısın zira yıkılacak gibi duruyor.
Bu yıl ürünler iyi çıktı zira yağmurlar boldu.
MADEM, MADEMKİ BAĞLACI
Bu bağlaçlar başına geldikleri cümleyi daha sonrakilere bağlarlar.
Örnek:
Mademki buraya geldiniz, bir çayımızı için.
Kitabı okumayacaktın madem, neden satın aldın?
VEYAHUT, YAHUT, VEYA, YA DA BAĞLACI
Bunlar birbirine denk olan, birbirinin yerini tutabilecek olan iki unsuru birbirine bağlayan, birbiriyle karşılaştıran bağlaçlardır.
Bağladıkları iki unsurun, iki kelime, kelime gurubu veya cümlenin arasına girerler.
Örnek:
Roman veya öykü ikisini de okumayı çok severim.
Kardeşin yahut baban okula gelsin.
Müzik ya da resim dersini seçebilirsin.
Akşam veyahut gece yarısı yola çıkarız.
ŞAYET, EĞER, İSE BAĞLACI
Bu bağlaçlar koşul-şart ifade eden veya şart anlamını kuvvetlendirirler.
Başına geldikleri cümleyi daha sonraki cümle veya cümlelere bağlarlar.
İse bağlacı kendinden önceki sözcükle birleşik yazılabilir.
Eklendiği sözcüğe göre “se, sa” şeklinde değişiklik gösterebilir.
Örnek:
Eğer son soruyu bilseydik, yarışmayı kazanacaktık.
Şayet paranız biterse beni arayın.
Bügün güzel yemekler olduğu için yemekhaneye gittik, Ahmet ise bizle gelmedi.
Ben hızlı hızlı yürüdüm annemse arkamdan ağır adımlarla geliyordu.
UNUTMAMANIZ GEREKEN KONU, KARIŞTIRMAYIN:
“İse” sözcüğü ek-fiil olarak da kullanılabilir. Ek fiiller isim soylu sözcükleri yüklem yaparken, basit zamanlı fiilleri de bileşik zamanlı yapar.
Cümlede koşul-şart anlamı sağlar. Baglaç ile farkı ek fiilin olumsuzu yapılabilirken bağlaç olan “ise” nin olumsuzu yapılamaz ve şart anlamı da sağlamaz.
Örnek:
Yola erken çıkarsa yetişebilir. (ek-fiil)
Tansiyonu yüksek, ateşi ise normalin üstünde. (Bağlaç)
ÖYLEYSE, O HALDE, KISACASI, DEMEK Kİ, NİTEKİM BAĞLACI
Özet anlamı kazandıran bağlaçlardır. Kendinden önceki cümle veya cümleleri özet veya sonuç cümlesine bağlarlar.
Örnek:
Sınıfta çok ses var; o halde dersi burada bitiyorum arkadaşlar.
O halde bu konuyu anlamadığını düşünüyorum.
Öyleyse bu işten vazgeçelim artık.
Kısaca seninle aynı ortamda bulunmaktan çok memnunum.
Demek ki onu bugüne kadar kimse anlayamamış.
Nitekim yapayalnız kaldığını kendisi de anlamıştı. (Sonuç olarak)
YOKSA, ANLAŞILAN BAĞLACI
Olasılık anlamı kazandıran bağlaçlardır.
Örnek:
Yoksa bu akşam bana sürpriz mi yapacak.
Anlaşılan yemeği hemen yapamayacak.
NE……….NE (DE), YA……..YA (DA), GEREK…GEREK(SE), İSTER……..İSTER(SE), KAH……..KAH, DE…….DE BAĞLACI
Çoğunlukla karşılaştırma anlamı sağlayan bağlaçlar olmakla birlikte cümlede değişik anlam ilgileri oluştururlar.
Örnek:
Bu bağlaçlar ile ilgili sorular daha çok “hangi öğeleri bağlamıştır” şeklinde gelmektedir.
Memlekete ne seni ne de annemi götürüyor. (Nesneleri bağlamıştır)
Ya bu odayı temizlersin ya da bir daha buraya gelmezsin. (Cümleleri bağlamıştır.)
Gerek milletimiz gerekse devletimiz bu uğurda her şeye hazırlıklıdır. (Özneleri bağlamıştır.)
İster bu ceketi ister yeşil paltoyu alabilirsin. (Nesneleri bağlamıştır.)
Evini de arabasını da çok ucuza satmış. (Nesneleri bağlamıştır.)
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
| |||||