|
|
eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar > kelime türleri, sözcük türleri ile ilgili konu anlatımlar
İSİM ÇEŞİTLERİ ANLATIM (TÜRKÇE DERSİ KONU ANLATIM)
Varlıkların ve kavramların dilde var olan karşılığına, sözcük türü yönünden ad/isim denir.
-mek,mak alamayan
-duygu ve düşüncelerin adı.
-varlıkları ve kavramları karşılar.
Canlı, cansız bütün varlıkları ve kavramları karşılayan, onları ifade etmemizi sağlayan kelimelerdir.
Kavramları, varlıkları tanıyabilmemiz, tanıtabilmemiz ve onları birbirlerinden ayırabilmemiz için isimlere ihtiyacımız vardır.
A. NİTELİKLERİNE, OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER
1. Somut İsimler
Altta resimdeki beş duyu organımızdan herhangi bir tanesiyle (birden fazla da olabilir, önemli olan en az bir duyu organı ile) algılayabildiğimiz, yani elle tutup gözle görebildiğimiz, koklayıp tadabildiğimiz ve duyabildiğimiz varlıkları karşılayan isimler “somut” isimlerdir.
Örnek:
sıcak, kuru dokunmayla,
ağaç, mavi, televizyon görmeyle;
ses, patırtı işitmeyle;
koku, parfüm koklamayla;
tatlı, ekşi tatmayla algılanabilir.
Somut İsimlere Örnekler:
Duman, toprak, rüzgar, hava, göl, ışık, ev, kalem, sarı, soğuk, yağmur, gürültü, karanlık, çiçek, acı, armut, taş, sinir (organ) vs.
2. Soyut İsimler
Beş duyu organından biriyle algılayamadığımız, var olduklarını hislerimizle ve düşünce yoluyla bildiğimiz kavramları karşılayan isimlere “soyut” isim denir.
Soyut kavramlar ancak hisler ve duygularımızla algılanabilir.
Örnek:
Aşk, sevgi, özlem, kaygı, öfke, adalet, mutluluk, insanlık, sinirli, bilgi, günah, kötülük, keder, sevinç, rüya, acımak, umut, anlayış, saygı, cesaret vs. bu kelimelerin hiç biri duyu organıyla tespit edilebilecek nesneler değildirler.
Soyutlaştırma / Somutlaştırma
Soyut ve somut isimlerde asıl dikkat edilmesi gereken şey; bu sözcüklerin cümle içinde kazandıkları anlamlarıdır.
Tek başına somut anlamda olan bir sözcük cümle içinde soyut anlamıyla kullanılabilir; ya da tam tersi soyut olan bir sözcük cümle içinde somut anlamda kullanılabilir.
Yani somut olan varlığı “soyutlaştırma” ya da soyut olan kavramı “somutlaştırma” yapılabilir.
Soyutlamaya Örnek:
Seni bütün gün soğukta beklediğim için hasta oldum. (Somut isim)
(“Soğuk” sözcüğü tek başına somut anlamlıdır. Soğuk olan havayı dokunma duyusuyla algılayabildiğimiz için bu cümlede somut anlamıyla kullanışmıştır.)
Bu soğuklukla kimseyle yakınlık kuramayacağını ona söylemiştim. (Soyutlaştırılmış isim)
(Bu cümlede soğuk olan hava, su ya da her hangi bir nesnenin soğukluğu değil, insanın diğer insanlara yakınlık kurmamasını ifade eden bir tavrıdır. Yani sözcük somutken soyut yapılmış “soyutlaştırılmıştır”.
Yufka kalbi ile yapılanlara daha fazla dayanamadı. (Bu cümlede yufka sözcüğü olaylardan çok çabuk etkilenme anlamında kullanılmıştır. Yani yufka somutken cümle içinde soyut anlam kazandırılmıştır.)
Gitarı çok daha kolay öğrenebilmenin bir yolu olmalı. (Yol kelimesi somut anlamlı sözcükken bu cümlede “yöntem” anlamında kullanıldığından soyutlaşmıştır)
Somutlamaya Örnek:
Sadece biraz mutluluk için çoğu şeye razı olabilirdi. (Soyut isim)
(Mutluluk, duyu organlarımızla algılayamadığım soyut bir kavramdır. Bu cümlede soyut anlamıyla kullanılmıştır.)
Valizine katladığı bir kaç parça mutluluk ile düştü memleket yoluna. (Somutlaştırılmış isim) (Bu cümlede soyut olan “mutluluk” kelimesi valize katlanıp konulmuş elbiseye benzetilerek somutlaştırılmıştır.)
Ben güzele güzel demem güzel benim olmayınca. (Somutlaştırma = İnsan kastedilerek somutlaştırma yapılmıştır)
Kanadı kırık bir aşk ile sevda dağlarına tırmanabilir misin? (Somutlaştırma = Aşk, kuşa benzetilerek somutlaştırma yapılmıştır.)
Gözünün önündeki film karesi hayatı boyunca aklından çıkmayacaktır. (Somutlaştırma = Hayatın belirli bir anı dönemi, üzerine kayıt yapılan bir nesneye benzetilerek somutlaştırma yapılmıştır.)
Bunu yapmaya yürek ister, bu her babayiğidin harcı değil. (Somutlaştırma = Somut olan yürek kelimesi, cümlede soyut olan “cesaret” anlamında kullanıldığından somutlaştırma yapılmıştır. Türkçemizde çok önemli bir yeri olan deyimlerimizin hemen hepsi bu somutlaştırma yolu ile meydana getirilmiştir.
B. VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER
1. Özel İsimler
Tek olan, diğer varlıklar içinde tam bir benzeri bulunmayan varlıklara verilen isimler “özel” isimlerdir.
Aslında bir türün içinde olup sonradan isim verilen ve verileni özelleştiren takılmış isimlerdir de denilebilir.
Özel isimler genel olarak nelere verilir aşağıda bunu inceleyelim:
a. İnsan isim ve soy isimleri:
Büşra, Harun, İlknur, Ramazan, Yeter, Özlem, Bahri, Mustafa, Nazım Hikmet, Yavuz Bülent Bakiler
b. Kurum, kuruluş, dernek, üniversite isimleri:
Mimar Sinan Lisesi, Kıbrıs Türk Kültür Derneği, Türk Tarih Kurumu, Kırıkkale Üniversitesi, Kırşehir Valiliği, Yenimahalle İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
|
|
c. Millet, ümmet, din, mezhep isimleri:
Türk, Azeri, Almanlar, Çeçen, Ruslar
Müslüman, Hristiyan, Yahudi, Musevi…
İslamiyet, Hristiyanlık, Yahudilik, Musevilik…
Hanefi, Şafii, Alevi…
d. Dil isimleri:
Türkçe, İngilizce, Fransızca, Özbekçe, Tibetçe…
e. Kıta isimleri:
Afrika, Asya, Amerika, Antarktika, Okyanusya, Avustralya, Avrupa
f. Ülke ve bölge isimleri:
Türkiye, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Afganistan…
Güney Amerika, Doğu Trakya, Güney Yemen, Batı Avrupa, İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Karadeniz Bölgesi…
g. İl, ilçe, mahalle, bulvar, cadde, sokak isimleri:
Kırşehir, Tokat, Amasra, Boztepe, Yenimahalle, Keçiören, Atatürk Bulvarı, İvedik Caddesi, Nigar Sokak…
h. Deniz, okyanus, göl, akarsu, boğaz ve geçit isimleri:
Karadeniz, Akdeniz, Marmara Denizi, Hint Okyanuss, Atlas Okyanusu, Tuz Gölü, Hazar Denizi, Abant Gölü, Kızılırmak, Yeşilırmak, Çanakkale Boğazı, Zigana Geçidi, Süveyş Kanalı…
ı. Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:
Uludağ, Mescit Dağı, Erciyes dağı, Everest Tepesi, Harran ovası, Konya Ovası…
i. Yıldız ve gezegen ve adları:
Uranüs, Mars, Jüpiter, Venüs, Büyükayı…
j. Kitap, gazete, dergi, eser isimleri:
Milliyet (gazetesi), Sabah (gazetesi); Nokta (dergisi), Aksiyon (dergisi); Türk Dili (dergisi); Çalıkuşu, Araba Sevdası…
k. Hayvanlara ve varlıklara takılan özel isimler:
Karabaş, Pamuk, Maviş, Tekir, Boncuk, Oyuncağım Tomtom…
2. Cins İsimler
Aynı cinsten birçok varlığın ortak olan ismine “cins” isim denir.
Bu isimlerin varlıkları tek nesne ile sınırlı değildir.
Cins isimlerde kelime ile nesne arasında herkes tarafından bilinen gerçek bir bağlantı vardır. Örneğin “göz” denildiğinde (bilgi yelpazesi.net) bir organ ismi olduğu herkesçe bilinir.
“şehir” kelimesi dünyada olan bütün şehirlerin cins ismiyken, memleketinizi ifade ederken söylediğiniz “Kırşehir, İstanbul” vs kelimeleri özel isimdir.
Cins isimleri örnekleriyle sıralarsak:
a. Organ/uzuv isimleri:
bel, kol, beyin, kalp, göz…
b. Akrabalık isimleri:
anne, baba, kardeş, amca, babaanne, enişte, dayı…
c. Araç/eşya/enstrüman isimleri:
kanepe, kulaklık, çatal, tablo, gitar, saz…
d. Hayvan/bitki/çiçek isimleri:
köpek, şahin, aslan, fındık, vişne, biber, papatya, karanfil…
e. Kavramlar:
hüzün, kaygı, akıl, ümit…
f.Meslek/meslek sahibi isimleri:
öğretmenlik, öğretmen, mühendislik, mühendis, memur, futbolcu, spiker…
g. Giyecek isimleri:
gömlek, palto, ceket, etek, şapka, eldiven, smokin…
h. Yiyecek/İçecek isimleri
barbunya, mıhlama, menemen, ekmek, lahmacun, meşrubat, su, gazoz …
ı. Sayı isimleri:
üç, iki yüz, altı, yedi bin…
i. Renk isimleri:
mavi, yeşil, turuncu, kırmızı…
j. Zaman isimleri:
salise, saniye, dakika, saat, gün, ay, yıl, yüz yıl, asır…
k. Soru Kelimeleri:
neden, niçin, kim, nereden, hangi, kaç, kaçıncı…
C. SAYILARINA GÖRE İSİMLER
1. Tekil İsimler
Sayısal anlamda tek olan, çoğul takısı (-ler, -lar) almamış adlardır.
Örnekler:
gazete, balık, roman….
2. Çoğul İsimler
Sayısal anlamda birden fazla olan, çoğul takısı (-ler, -lar) almış adlardır. Çoğul anlamı bu ekler ile sağlanır.
Örnekler:
gazeteler, balıklar, romanlar…
Not: Çoğul eki (-lar, -ler), adlara çoğul anlamı dışında anlamlar da katar:
Örnekler:
Eliflere yarın gideceğiz. (aile)
Bu savaşı Osmanlılar kazandı. (soy)
Ülkemiz Almanlar ile işbirliği yaptı. (millet)
Daha çok Neşet Ertaşlar, Hacı Taşanlar yetiştirmeliyiz. (gibi olanlar)
Rusyalarda az gezmedik. (abartma)
Ahmet Beyler henüz işe gelmedi mi? (saygı)
Sabahları kahvaltı yapmadan çıkmam. (genellikle)
3. Topluluk İsimleri
Biçimce tekil, anlamca çoğul isimlerdir.
Yani “-ler, -lar” çoğul eki almadığı halde anlam olarak birden fazla varlığı ifade eden isimler ” topluluk” isimleridir.
Topluluk isimleri bir nevi parçaların birleşmesinden oluşan “bütün”ü ifade eder.
Örnekler:
ordu, sürü, çete, alay, bölük, takım, ekip, demet, düzine, ulus, meclis, cemaat….
Asker = Tekil İsim Askerler = Çoğul İsim Ordu = Topluluk İsmi
Ağaç = Tekil İsim Ağaçlar = Çoğul İsim Orman= Topluluk İsmi
Vekil = Tekil İsim Vekiller = Çoğul İsim Meclis = Topluluk İsmi
Futbolcu = Tekil İsim Futbolcular = Çoğul İsim Takım= Topluluk İsmi
Not: Topluluk isimleri de çokluk eki alabilir. Aynı topluluktan birden fazla olduğu ifade edilmiş olur.
Örnekler:
Ordular, ormanlar, takımlar…
Not: Bazı isimler cümle içinde bazen tekil bazen de topluluk anlamıyla kullanılabilir:
Örnekler:
Sınıfı boyamak için herkes seferber olmuştu. (Tekil isim)
Bizim sınıf bu hafta bütün öğretmenlerinden takdir topladı. (Topluluk ismi)
|
|
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
| ||||