|
|
eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar
SOYUTLAMA NEDİR TANIMI ÖRNEKLERİ SOMUTLAŞTIRMA NEDİR SOYUTLAMA ÖZELLİKLERİ KULLANIMI (TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR)
Soyut ve somut isimlerde asıl dikkat edilmesi gereken şey; bu sözcüklerin cümle içinde kazandıkları anlamlarıdır.
Tek başına somut anlamda olan bir sözcük cümle içinde soyut anlamıyla kullanılabilir; ya da tam tersi soyut olan bir sözcük cümle içinde somut anlamda kullanılabilir.
Yani somut olan varlığı “soyutlaştırma” ya da soyut olan kavramı “somutlaştırma” yapılabilir.
Soyutlama, okurda bir konuyla, bir kavramla ilgili uzak çağrışımlar yaratmak amacıyla kullanılır. Bu durum anlatımı akıl dışına çıkarma yoluyla sağlanır. Bir başka deyişle, soyutlamada kavramların gerçekle bağı koparılır.
Örnekler:
Bakarsın lodosa çevirir rüzgâr
Dalgalar saçlarında getirir seni
Açar umut kıyılarında yıldızların en güzeli
Bir yağmur başlar delicesine yeşil
Unutursun hoyrat bahçelerinde
Döner eski çağına hatıralar
Mevsimler değişir içimde
Bu dizelerde şairin sözünü ettiği, "dalgaların saçında gelen sevgili, umut kıyılarında yıldızların açması, delicesine yağan yeşil yağmur, içinde değişen mevsimler" soyutlama örneğidir.
Seni bütün gün soğukta beklediğim için hasta oldum. (Somut isim)
(“Soğuk” sözcüğü tek başına somut anlamlıdır. Soğuk olan havayı dokunma duyusuyla algılayabildiğimiz için bu cümlede somut anlamıyla kullanışmıştır.)
|
|
Bu soğuklukla kimseyle yakınlık kuramayacağını ona söylemiştim. (Soyutlaştırılmış isim)
(Bu cümlede soğuk olan hava, su ya da her hangi bir nesnenin soğukluğu değil, insanın diğer insanlara yakınlık kurmamasını ifade eden bir tavrıdır. Yani sözcük somutken soyut yapılmış “soyutlaştırılmıştır”.
Sessiz giden trenler kaybolan birer ümittir.
Bu cümlede “trenin gidişi” somuttur, bu somutluk “kaybolan ümitlere” yani bir soyutluğa benzetilmiştir.
“Kayan yıldızlar, gönlümün çaresizliğidir.” cümlesinde “yıldızların kayması” somut bir şeydir, bu somutluk soyut bir şeye “gönlün çaresizliği”ne benzetilmiştir.
Yufka kalbi ile yapılanlara daha fazla dayanamadı. (Bu cümlede yufka sözcüğü olaylardan çok (bilgi yelpazesi.net) çabuk etkilenme anlamında kullanılmıştır. Yani yufka somutken cümle içinde soyut anlam kazandırılmıştır.)
Gitarı çok daha kolay öğrenebilmenin bir yolu olmalı. (Yol kelimesi somut anlamlı sözcükken bu cümlede “yöntem” anlamında kullanıldığından soyutlaşmıştır)
SOMUTLAMA, YAPILIŞI, ÖZELİKLERİ, SOMUTLAMA SANATI
Soyut, anlatılması güç kavramları başka kavramlar aracılığıyla görünür kılmaya somutlama denir.
Düşünceyi kolayca kavratmak amacıyla başvurulan somutlama daha çok örnekleme ve benzetmeler yoluyla yapılır.
Örnekler:
Hiç olmazsa unutmamak isterdim
Eski geceler, sevdiklerimle dolu odalar
Yalnız bırakmayın beni hatıralar
Az yanımda kal çocukluğum
Temiz yürekli, uysal çocukluğum
Ah, ümit dolu gençliğim
Yukarıdaki dizelerde şair, hatıralarını ve çocukluğunu "kişileştirme"ye de başvurarak somutlamıştır.
Yalnızlık, kalbimde açılan bir yara
Gençliğim, çok uzak iklimlerde bir ada
Sevdiğim ne varsa benden uzak
Mutluluk, cimri bir komşu benden uzak
Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcükler benzetmelerden yararlanılarak somutlanmıştır.
Uslan artık deli gönül
Bak gelip geçiyor ömür.
Bu ifadede soyut bir kavram olan "gönül" kişileştirme yoluyla somutlanmıştır.
Yiğidin sevdiği güzel olursa
Ömrü ardından sökülür gider.
Burada soyut bir kavram olan "ömür" bir yumağa benzetilerek somutlanmıştır.
Yalnızlık bir yağmurdur çisil çisil yağan.
“Yalnızlık” soyuttur. Bu soyutluğu anlatabilmek için “yalnızlık”, somut bir şey olan “yağmur”a benzetilmiştir.
Kuşku insanı içten içe kemiren bir kurttur.
Bu cümlede de soyut bir kavram olan “kuşku”, somut bir şey olan “kurt”a benzetilmiştir.
Valizine katladığı bir kaç parça mutluluk ile düştü memleket yoluna. (Somutlaştırılmış isim)
(Bu cümlede soyut olan “mutluluk” kelimesi valize katlanıp konulmuş elbiseye benzetilerek somutlaştırılmıştır.)
Ben güzele güzel demem güzel benim olmayınca.
(Somutlaştırma = İnsan kastedilerek somutlaştırma yapılmıştır)
Kanadı kırık bir aşk ile sevda dağlarına tırmanabilir misin?
(Somutlaştırma = Aşk, kuşa benzetilerek somutlaştırma yapılmıştır.)
Gözünün önündeki film karesi hayatı boyunca aklından çıkmayacaktır.
(Somutlaştırma = Hayatın belirli bir anı dönemi, üzerine kayıt yapılan bir nesneye benzetilerek somutlaştırma yapılmıştır.)
Bir kara trendir ölüm.
Benzeyen ve kendisine benzetilen öğeler cümlede bulunduğu için "güzel benzetme" söz konusu olduğu bu cümlede soyut bir kavram olan "ölüm" somut bir şey olan "kara tren"e benzetilmiştir. O halde soyut, benzetme yoluyla somutlanmıştır.
Uyarı: Soyut olan bazı durumların kolay kavranabilmesi için somutlamalardan yaralanılır. Somutlamalara özellikle deyimlerde sık rastlanır.
Örnekler:
* "Kabına sığamaz oldu son zamanlarda."
* "Yine mi bir çam devirdim?"
* "İpin ucunu kaçırırsanız, hiç iyi olmaz."
* "Kendi yağıyla kavrulan bir aileydi."
Uyarı: Somutlamanın olabilmesi için bir soyutun olması şarttır. Aksi halde sadece kişileştirme veya benzetmeler söz konusu olur.
Örnekler:
"Ben bir ceviz ağacıyım Gülhaneparkı'nda." benzetmesinde benzeyen öge olan "ben" somuttur, kendisine (bilgi yelpazesi.net) benzetilen öge olan "ceviz ağacı" da somuttur. O halde burada somutlamadan söz edilemez. Burada sadece benzetme vardır.
"Akşam loşluğunda deniz, gülümsüyordu bize." kişileştirmesinde benzeyen öge olan "deniz" somuttur ve yine somut olan "insan"a benzetildiği için somutlamadan söz edilemez.
Örnek Soru:
|
|
Aşağıdakilerden hangisinde somutlama yapılmamıştır?
A) Aşk, bir askerdir sabahları, yalnız ve hüzünlü.
B) Garip bir kuştu gönlüm de saçına kondu gönlüm.
C) Sayılı günler tükendi, yolun sonu görünüyor.
D) Zaman, bir atlı gibi koşuyor bilinmeyene.
E) Burada insan toprak gibi, güneş gibi, deniz gibi bereketli.
Cevap: E
İSİM ÇEŞİTLERİ, AD ÇEŞİTLERİ, ÖZELLİKLERİ (ÖZET ANLATIM)
Canlı, cansız bütün varlıkları ve kavramları karşılayan, onları ifade etmemizi sağlayan kelimelerdir.
Kavramları, varlıkları tanıyabilmemiz, tanıtabilmemiz ve onları birbirlerinden ayırabilmemiz için isimlere ihtiyacımız vardır.
A. NİTELİKLERİNE, OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER
1. Somut İsimler
Altta resimdeki beş duyu organımızdan herhangi bir tanesiyle (birden fazla da olabilir, önemli olan en az bir duyu organı ile) algılayabildiğimiz, yani elle tutup gözle görebildiğimiz, koklayıp tadabildiğimiz ve duyabildiğimiz varlıkları karşılayan isimler “somut” isimlerdir.
Örnek:
sıcak, kuru dokunmayla,
ağaç, mavi, televizyon görmeyle;
ses, patırtı işitmeyle;
koku, parfüm koklamayla;
tatlı, ekşi tatmayla algılanabilir.
Somut İsimlere Örnekler:
Duman, toprak, rüzgar, hava, göl, ışık, ev, kalem, sarı, soğuk, yağmur, gürültü, karanlık, çiçek, acı, armut, taş, sinir (organ) vs.
2. Soyut İsimler
Beş duyu organından biriyle algılayamadığımız, var olduklarını hislerimizle ve düşünce yoluyla bildiğimiz kavramları karşılayan isimlere “soyut” isim denir.
Soyut kavramlar ancak hisler ve duygularımızla algılanabilir.
Örnek:
Aşk, sevgi, özlem, kaygı, öfke, adalet, mutluluk, insanlık, sinirli, bilgi, günah, kötülük, keder, sevinç, rüya, acımak, umut, anlayış, saygı, cesaret vs. bu kelimelerin hiç biri duyu organıyla tespit edilebilecek nesneler değildirler.
Soyutlaştırma / Somutlaştırma
Soyut ve somut isimlerde asıl dikkat edilmesi gereken şey; bu sözcüklerin cümle içinde kazandıkları anlamlarıdır.
Tek başına somut anlamda olan bir sözcük cümle içinde soyut anlamıyla kullanılabilir; ya da tam tersi soyut olan bir sözcük cümle içinde somut anlamda kullanılabilir.
Yani somut olan varlığı “soyutlaştırma” ya da soyut olan kavramı “somutlaştırma” yapılabilir.
Soyutlamaya Örnek:
Seni bütün gün soğukta beklediğim için hasta oldum. (Somut isim)
(“Soğuk” sözcüğü tek başına somut anlamlıdır. Soğuk olan havayı dokunma duyusuyla algılayabildiğimiz için bu cümlede somut anlamıyla kullanışmıştır.)
Bu soğuklukla kimseyle yakınlık kuramayacağını ona söylemiştim. (Soyutlaştırılmış isim)
(Bu cümlede soğuk olan hava, su ya da her hangi bir nesnenin soğukluğu değil, insanın diğer insanlara yakınlık kurmamasını ifade eden bir tavrıdır. Yani sözcük somutken soyut yapılmış “soyutlaştırılmıştır”.
Yufka kalbi ile yapılanlara daha fazla dayanamadı. (Bu cümlede yufka sözcüğü olaylardan çok çabuk etkilenme anlamında kullanılmıştır. Yani yufka somutken cümle içinde soyut anlam kazandırılmıştır.)
Gitarı çok daha kolay öğrenebilmenin bir yolu olmalı. (Yol kelimesi somut anlamlı sözcükken bu cümlede “yöntem” anlamında kullanıldığından soyutlaşmıştır)
Somutlamaya Örnek:
Sadece biraz mutluluk için çoğu şeye razı olabilirdi. (Soyut isim)
(Mutluluk, duyu organlarımızla algılayamadığım soyut bir kavramdır. Bu cümlede soyut anlamıyla kullanılmıştır.)
Valizine katladığı bir kaç parça mutluluk ile düştü memleket yoluna. (Somutlaştırılmış isim) (Bu cümlede soyut olan “mutluluk” kelimesi valize katlanıp konulmuş elbiseye benzetilerek somutlaştırılmıştır.)
Ben güzele güzel demem güzel benim olmayınca. (Somutlaştırma = İnsan kastedilerek somutlaştırma yapılmıştır)
Kanadı kırık bir aşk ile sevda dağlarına tırmanabilir misin? (Somutlaştırma = Aşk, kuşa benzetilerek somutlaştırma yapılmıştır.)
Gözünün önündeki film karesi hayatı boyunca aklından çıkmayacaktır. (Somutlaştırma = Hayatın belirli bir anı dönemi, üzerine kayıt yapılan bir nesneye benzetilerek somutlaştırma yapılmıştır.)
Bunu yapmaya yürek ister, bu her babayiğidin harcı değil. (Somutlaştırma = Somut olan yürek kelimesi, cümlede soyut olan “cesaret” anlamında kullanıldığından somutlaştırma yapılmıştır. Türkçemizde çok önemli bir yeri olan deyimlerimizin hemen hepsi bu somutlaştırma yolu ile meydana getirilmiştir.
B. VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER
1. Özel İsimler
Tek olan, diğer varlıklar içinde tam bir benzeri bulunmayan varlıklara verilen isimler “özel” isimlerdir.
Aslında bir türün içinde olup sonradan isim verilen ve verileni özelleştiren takılmış isimlerdir de denilebilir.
Özel isimler genel olarak nelere verilir aşağıda bunu inceleyelim:
a. İnsan isim ve soy isimleri:
Büşra, Harun, İlknur, Ramazan, Yeter, Özlem, Bahri, Mustafa, Nazım Hikmet, Yavuz Bülent Bakiler
b. Kurum, kuruluş, dernek, üniversite isimleri:
Mimar Sinan Lisesi, Kıbrıs Türk Kültür Derneği, Türk Tarih Kurumu, Kırıkkale Üniversitesi, Kırşehir Valiliği, Yenimahalle İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
c. Millet, ümmet, din, mezhep isimleri:
Türk, Azeri, Almanlar, Çeçen, Ruslar
Müslüman, Hristiyan, Yahudi, Musevi…
İslamiyet, Hristiyanlık, Yahudilik, Musevilik…
Hanefi, Şafii, Alevi…
d. Dil isimleri:
Türkçe, İngilizce, Fransızca, Özbekçe, Tibetçe…
e. Kıta isimleri:
|
|
Afrika, Asya, Amerika, Antarktika, Okyanusya, Avustralya, Avrupa
f. Ülke ve bölge isimleri:
Türkiye, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Afganistan…
Güney Amerika, Doğu Trakya, Güney Yemen, Batı Avrupa, İç Anadolu Bölgesi, Ege Bölgesi, Karadeniz Bölgesi…
g. İl, ilçe, mahalle, bulvar, cadde, sokak isimleri:
Kırşehir, Tokat, Amasra, Boztepe, Yenimahalle, Keçiören, Atatürk Bulvarı, İvedik Caddesi, Nigar Sokak…
h. Deniz, okyanus, göl, akarsu, boğaz ve geçit isimleri:
Karadeniz, Akdeniz, Marmara Denizi, Hint Okyanuss, Atlas Okyanusu, Tuz Gölü, Hazar Denizi, Abant Gölü, Kızılırmak, Yeşilırmak, Çanakkale Boğazı, Zigana Geçidi, Süveyş Kanalı…
ı. Dağ, tepe, ova, yayla isimleri:
Uludağ, Mescit Dağı, Erciyes dağı, Everest Tepesi, Harran ovası, Konya Ovası…
i. Yıldız ve gezegen ve adları:
Uranüs, Mars, Jüpiter, Venüs, Büyükayı…
j. Kitap, gazete, dergi, eser isimleri:
Milliyet (gazetesi), Sabah (gazetesi); Nokta (dergisi), Aksiyon (dergisi); Türk Dili (dergisi); Çalıkuşu, Araba Sevdası…
k. Hayvanlara ve varlıklara takılan özel isimler:
Karabaş, Pamuk, Maviş, Tekir, Boncuk, Oyuncağım Tomtom…
2. Cins İsimler
Aynı cinsten birçok varlığın ortak olan ismine “cins” isim denir.
Bu isimlerin varlıkları tek nesne ile sınırlı değildir.
Cins isimlerde kelime ile nesne arasında herkes tarafından bilinen gerçek bir bağlantı vardır. Örneğin “göz” denildiğinde (bilgi yelpazesi.net) bir organ ismi olduğu herkesçe bilinir.
“şehir” kelimesi dünyada olan bütün şehirlerin cins ismiyken, memleketinizi ifade ederken söylediğiniz “Kırşehir, İstanbul” vs kelimeleri özel isimdir.
Cins isimleri örnekleriyle sıralarsak:
a. Organ/uzuv isimleri:
bel, kol, beyin, kalp, göz…
b. Akrabalık isimleri:
anne, baba, kardeş, amca, babaanne, enişte, dayı…
c. Araç/eşya/enstrüman isimleri:
kanepe, kulaklık, çatal, tablo, gitar, saz…
d. Hayvan/bitki/çiçek isimleri:
köpek, şahin, aslan, fındık, vişne, biber, papatya, karanfil…
e. Kavramlar:
hüzün, kaygı, akıl, ümit…
f.Meslek/meslek sahibi isimleri:
öğretmenlik, öğretmen, mühendislik, mühendis, memur, futbolcu, spiker…
g. Giyecek isimleri:
gömlek, palto, ceket, etek, şapka, eldiven, smokin…
h. Yiyecek/İçecek isimleri
barbunya, mıhlama, menemen, ekmek, lahmacun, meşrubat, su, gazoz …
ı. Sayı isimleri:
üç, iki yüz, altı, yedi bin…
i. Renk isimleri:
mavi, yeşil, turuncu, kırmızı…
j. Zaman isimleri:
salise, saniye, dakika, saat, gün, ay, yıl, yüz yıl, asır…
k. Soru Kelimeleri:
neden, niçin, kim, nereden, hangi, kaç, kaçıncı…
C. SAYILARINA GÖRE İSİMLER
1. Tekil İsimler
Sayısal anlamda tek olan, çoğul takısı (-ler, -lar) almamış adlardır.
Örnekler:
gazete, balık, roman….
2. Çoğul İsimler
Sayısal anlamda birden fazla olan, çoğul takısı (-ler, -lar) almış adlardır. Çoğul anlamı bu ekler ile sağlanır.
Örnekler:
gazeteler, balıklar, romanlar…
Not: Çoğul eki (-lar, -ler), adlara çoğul anlamı dışında anlamlar da katar:
Örnekler:
Eliflere yarın gideceğiz. (aile)
Bu savaşı Osmanlılar kazandı. (soy)
Ülkemiz Almanlar ile işbirliği yaptı. (millet)
Daha çok Neşet Ertaşlar, Hacı Taşanlar yetiştirmeliyiz. (gibi olanlar)
Rusyalarda az gezmedik. (abartma)
Ahmet Beyler henüz işe gelmedi mi? (saygı)
Sabahları kahvaltı yapmadan çıkmam. (genellikle)
3. Topluluk İsimleri
Biçimce tekil, anlamca çoğul isimlerdir.
Yani “-ler, -lar” çoğul eki almadığı halde anlam olarak birden fazla varlığı ifade eden isimler ” topluluk” isimleridir.
Topluluk isimleri bir nevi parçaların birleşmesinden oluşan “bütün”ü ifade eder.
Örnekler:
ordu, sürü, çete, alay, bölük, takım, ekip, demet, düzine, ulus, meclis, cemaat….
Asker = Tekil İsim Askerler = Çoğul İsim Ordu = Topluluk İsmi
Ağaç = Tekil İsim Ağaçlar = Çoğul İsim Orman= Topluluk İsmi
Vekil = Tekil İsim Vekiller = Çoğul İsim Meclis = Topluluk İsmi
Futbolcu = Tekil İsim Futbolcular = Çoğul İsim Takım= Topluluk İsmi
Not: Topluluk isimleri de çokluk eki alabilir. Aynı topluluktan birden fazla olduğu ifade edilmiş olur.
Örnekler:
Ordular, ormanlar, takımlar…
Not: Bazı isimler cümle içinde bazen tekil bazen de topluluk anlamıyla kullanılabilir:
Örnekler:
Sınıfı boyamak için herkes seferber olmuştu. (Tekil isim)
Bizim sınıf bu hafta bütün öğretmenlerinden takdir topladı. (Topluluk ismi)
SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ TEST SORULARI, SORULAR”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
“TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ YAZILI SORULARI”
SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ
>>>TIKLAYIN<<<
| |||||