AKA GÜNDÜZ’ÜN HAYATI, KİTAPLARI, SANATI, ESERLERİ, EDEBİ KİŞİLİĞİ (3) (YAZARLARIN VE ŞAİRLERİN HAYATLARI, KİTAPLARI)

(Selanik 1886-Ankara 1958)

Asıl adı Hüseyin Enis Avni’dir. İlk öğrenimini Serez ve Selanik’te yaptı. İstanbul’a gelince Galatasaray Lisesi’nde, Edirne ve Kuleli askerî okullarında, Harbiye’de okudu. Hastalığı yüzünden Harbiye’den ayrıldı, Paris’e gitti. İki buçuk yıl kadar hukuk ve güzel sanatlar öğrenimi yaptı; tahsilini yarıda bırakarak İstanbul’a döndü. Siyasî sürgün olarak Selanik’e gönderildi.

1908’de Hareket ordusuyla gönüllü olarak İstanbul’a girdi. Bir yıl kadar Adana meclisi idare baş kâtipliği yaptı. İstifa ederek gazetecilik hayatına atıldı. Mütarekede (1919) Malta adasına sürülenler arasındaydı; yurda dönünce yazarlığa devam etti. Uzun yıllar Ankara milletvekilliği yaptı (1932-1946)

Önce Selânik’te çıkan gazete ve dergilerdeki yazılarıyla tanındı. Bunlar arasında “Çocuk Bahçesi (1905)” ile “Genç Kalemler (1911)” vardır. Milli edebiyat akımına katıldı. Yetmişe yakın kitap yayımladı. Şiirleri, küçük ve büyük hikâyeleri, romanları, piyesleri, mizah yazıları, fıkraları vardır.

Konularını halk çevrelerinden alan, sade bir dille yazılmış, yarı realist romanlarıyla sevilir. İlk öykülerinde içten bir Türkçülük, saf bir ülkücülük göze çarparsa da, giderek romantik bir gerçekçiliğe, doğalcılığa kaymış, değişik çevreleri, kişilikleri konu edinmiştir. Yalın bir anlatımının yanı sıra, oldukça canlı diyaloglar kurmasına karşın, tekniği oldukça kusurludur.

“İstanbul başka bir alemde. İstanbul’da bir şey olmamış gibi her gün yeni bir siyasi fırka peyda oluyor. Ne kadar çok da diplomatımız varmış! Her teşekkül eden yeni fırka memleket süt limanlıkmış gibi hırlaşmaya başlıyor. Türkiye bütün iktidarını sıfıra kadar tüketmiş, fakat fırkalar iktidar mevkiine geçmek için akla gelmez entrikalar çeviriyorlar.

Birtakım abuk sabuk Paşalar amelimanda koşu beygirleri halinde Sadaret yarışına çıkmışlar..... Sizden bir, bizden iki! Diye kabinelerde Nazırlık paylaşıyorlar. Başları akilli, sırtları İngiliz üniformalı Mekke Şerifleri açık faytonlarla Babıali’ye girip çıkarak çalım satıyorlar. Tünel sokağındaki Hahamın koltuk meyhanesinde bile Filistin bandırası asılı. Fakat İstanbul eğleniyor. Hayır! Yanlış söyledim anneciğim! Hayır yalan söyledim babacığım Hayır inanma kız kardeşçiğim! İstanbul eğlenmiyor, İstanbul kan ağlıyor. İstanbul yerine Bayoğlu eğleniyor” diyen Aka Gündüz, Cumhuriyet öncesi dönemi diğer yazarlar gibi ahlaki düşkünlük üzerinden eleştirmektedir. Ne var ki savaştan sonra da değişmez durum. Yoksullar yine yoksul ve güçsüz, zenginler yine zengin ve acımasızdır. İnsan hayatlarını ayaklar altına alındığı bir toplumsal yapı sergiler Aka Gündüz.

Bir yandan Cumhuriyete bağlıdır, diğer yandan hiç durmadan muhafazakar edebiyatın motiflerini işler Aka Gündüz. Kurumlar değil değerler ekseninde çalıştırır kalemini. Ankara ve İstanbul başta olmak üzere, batıdan doğuya, Kastamonu, Çankırı’dan Toroslara kadar uzanan Anadolu’nun yanı sıra Iran, Kuzey Afrika ve Avrupa’nın bazı şehirleri ile Malta’yı da kapsayacak geniş bir coğrafyaya yayılan romanlarında ahlak ve ahlaksızlık arasındaki büyük bir çatışmanın içine sokar kişilerini; “fena itiyadlan teşri eder, hilekarlara, cahillere, seciyesizlere sert ve barut gibi bir lisanla; zavallılara, acizlere acıyan, şefkat duyan bir ruhla hitap eder”.

Toplumsal meselelere böylesine dolu dizgin atılan pek az yazar vardır. Ne var ki ele aldığı konuları hiç de iyi ifade edememiştir o. Yazarın bütün hikaye ve romanları anlatım açısından fazlasıyla yetersizdirler. Aka Gündüz, edebiyat yapmayı değil topluma dersler vermeyi üstlenen bir yazar hüviyetiyle çıkar karşımıza. Çok savruk bir üslupla çala kalem (bilgi yelpazesi.net) yazılmış hissi veren metinleri sadece hikayenin kendisine dayanır, ne kurgu vardır ne de olay örgüsü. Olaylar birbiri ardına rastlantısallıkla gelişirlerken romanlar da çoğu zaman ağdalı bir melodrama dönüşürler.

Bütün kusurlarına rağmen yine de önemli bir yazardır Aka Gündüz. Bir dönemin en alt kesimlerinin hayatların gözlemlemiş, onlardan yana bir bakış açısıyla dillendirmiş, yazdığı yıllarda çok sayıda okuyucuya ulaşmış ve romanları Yeşilçam’a ilham vermiştir. Nitekim “Bir Şoförün Gizli Defteri” de 1958 yılında Atıf Yılmaz tarafından beyaz perdeye aktarılırken başrolünde Eşref Kolçak oynamıştı. Ölümü dolayısıyla taziyetlerini ifade eden Rıfat Necdet Evrimer’in dediği gibi, “Aka Gündüz, roman ve hikayeleriyle bu toprağın adamı, bu toprağın yazarı, insanın ve insanlığın dostu olduğunu gösterdi. İnsan ufkunun aydınlanması ve toplum hayatının yükselmesini istedi. ”

•Romanları:

Kurbağacık (1919), Dikmen Yıldızı (1927), İki Süngü Arasında (1929), Kokain (1935), Üvey Ana (1935), Çapraz Delikanlı (1938), Zekeriyya Sofrası (1938), Bir Şoförün Gizli Defteri (1943-1946), Sansaros (1946), Bir Kızın Masalı (1954)

•Öyküleri:

Türk’ün Kitabı (1913), Türk Kalbi (1913), Hayattan Hikayeler (1928), Bu Toprağın Kızları (1935)

•Oyunları:

Aşk ve İstibdat (1908), Muhterem Katil (1914), Yarım Türkler (1919), Köy Muallimi (1932), Mavi Yıldırım (Gazi’nin Gizli Ordusu, 1933), O Bir Devirdi (1938)