AZİZ NESİN’İN HAYATI, KİTAPLARI, SANATI, ESERLERİ, EDEBİ KİŞİLİĞİ (2) (YAZARLARIN VE ŞAİRLERİN HAYATLARI, KİTAPLARI)

Gerçek adı Mehmet Nusret olan Aziz Nesin, Kuleli Askerî Lisesi’nden (1935) sonra girdiği Harp Okulu (1937) ile Fen Tatbikat Okulu’nu (1939) bitirerek subay oldu.

Öğrenimi sırasında iki yıl Güzel Sanatlar Akademisi’nde okudu. Subaylık görevini Anadolu ve Trakya’da yapan Aziz Nesin, 1939’dan sonra Sedat Simavi’nin Yedigün dergisinde yayımlamaya başladığı şiir ve yazılarında asker olduğu için gerçek adını kullanmak istemediğinden çeşitli takma isimlerin (Vediz Nesin) yanı sıra babasının adı olan Aziz Nesin’i kullandı ve bu adla tanındı. “Arkadaş Hatırına” adlı ilk öyküsünü Ankara’daki Millet Dergisi’nde (1943) yayımlayan Aziz Nesin üsteğmen rütbesindeyken 1944 yılında ordudan ayrıldı. Bundan sonra da Aziz Nesin imzasıyla Millet ve Yeni Adam dergilerinde öyküler yayımlamayı sürdürdü (“Kısmet”, “Çilingir” vb. 1944).

İstanbul’a gelerek burada bir süre bakkallık, muhasebecilik gibi işlerle uğraştı. Sonra Yedigün dergisinde ve bu derginin bir başka yayın organı olan Karagöz’de çalıştı (1944-1945). Tan gazetesine geçerek fıkralar ve röportajlar yayımladı. Tan’da yazdığı yazılarında kullandığı anlatımdaki gülmece öğelerinin dikkati çekmesi üzerine, ilk gülmece öykülerini kaleme aldı (1945-1946). Tan gazetesinin bir siyasal gösteri sırasında yıkılarak kapanmasından sonra (1946), Cumartesi adında bir magazin dergisi yayımladı (8 sayı).

Bir süre Vatan gazetesinde çalıştıktan sonra Sabahattin Ali, Rıfat Ilgaz gibi yazarlarla birlikte Makro Paşa adlı gülmece ve yergi dergisini çıkardı. Bu derginin kapatılması üzerine arka arkaya Malum Paşa, Merhum Paşa, Ali Baba, Bizim Paşa, Hür Makro Paşa adlı gazeteleri yayımladı.

1946-1950 yılları arasında Baston ve Yeni Baştan adlı siyasal tartışma gazetesini kurdu. İlk öykü kitabı Geriye Kalan da aynı dönemde yayımlandı (1948). Bu gazetelerde çıkan yazılarından dolayı çeşitli kovuşturmalara uğradı, hapis cezaları aldı. İşsiz kalması üzerine basından ayrılarak kitapçılık (1951) ve fotoğrafçılıkla uğraştı. Daha sonra yeniden Bâb-ı Âli’ye dönerek Akbaba dergisinde çalışmaya ve yeniden yazmaya başladı (1954). Ancak, dergi yayıncılarının yazdıklarını kendi adıyla yayımlamaktan çekinmeleri nedeniyle iki yüze yakın takma ad kullandı. Kemal Tahir’le ortak olarak Düşün Yayınevi’ni kurdu (1956). Kendisinin ve başka yazarların kitaplarını yayımladı. Bu yayınevinin bilinmeyen bir nedenle çıkan yangında yanması (1963) üzerine kitap yayımlamaya ara verdi.

Akbaba, Dolmuş, Yeni gazete (1955), Akşam (1958), Tanin (1960), Günaydın (1969), Vatan (1978-1979) gazetelerinde sürekli yazılar yayımlayan ve bu arada Zübük dergisini (1962) kuran Aziz Nesin, yayınevinin yanmasıyla yalnızca yazarlıktan edindiği glirle yaşamını sürdürdü.

1976’da yoksul ve kimsesiz çocukların yetiştirilip eğitilerek yaşama kazandırılması amacıyla, geliri kitaplarının kazancıyla sağlanacak olan Nesin Vakfı’nı kurdu (1972). Yine bu vakıf adına Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı’nı çıkardı (1976). 1976’da Türkiye (bilgi yelpazesi.net) Yazarlar Sendikası genel başkanlığına getirildi. 1985’te uluslar arası PEN KLÜP’ün onur üyeliğine seçildi. 1993’te kurulmasında önemli rol oynadığı Aydınlık gazetesinde yazmaya başladı.

Yetmişi aşkın yapıtıyla Türk edebiyatının yurtiçinde ve dışında en çok okunan yazarlarından olan Aziz Nesin’in çeşitli yapıtları otuz kadar ülkede sahnelenmiştir. Yazarın yurtiçinde ve dışında aldığı ödüller şunlardır:

Altın Palmiye (Bordighera, İtalya; 1956-1957); Altın Kirpi (Bulgaristan’daki uluslar arası gülmece yarışması birinciliği, 1966); Milliyet Gazetesi Karacan Armağanı birinciliği (“Karagöz’ün Kaptanlığı – Berberliği – Antrenörlüğü” adlı üç karagöz oyunuyla, 1969);krokodil ödülü (Moskova, S. S. C. B;Ulusalararsı Mizah Yarışması birinciliği); Türk Dil Kurumu Oyun Ödülü (Çiçu’yla, 1970); Arkın Çocuk Yazını ödülleri ikincili (Pırtlan Bol adlı oyunuyla, 1974); Lotus ödülü (Asya-Afrika Yazarlar Birliği, 1975); Hitar Petor ödülü (iki yılda bir düzenlenen Gabrova Kenti Gülmece ve Yergi şenliği Uluslar arası Gülmece Kitapları Yarışması, Bulgaristan 1977); Madaralı Roman ödülü (Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz’la, 1979) TÜYAP “Halkın Seçtiği Yılın Yazarı Ödülü” (1985, 1986); Tolstoy Altın Madalyası (1989); Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü’nün Yunanistan jurisi seçici kurul özel ödülü (1991)

Yapıtlarının Özellikleri: Asıl olanı gülmece öyküsünün yanı sıra roman, anı, masal, taşlama, fıkra, gezi ve tiyatro dallarında da çeşitli yapı vermiştir; ancak, bu çeşitlilik çerçevesinde, bakış açısı, dünya görüşü, gülmece ve ince yergi duygusu gibi bakımlardan bir ortak payda da gözlemlenebilir.

Aziz Nesin gülmece geleneğini çağdaşlaştıran yeni bir gülmece anlayışının öncüsü oldu. Gülmecenin konusunu hem çeşitli toplumsal katmanlara, hem de yurt coğrafyasına genişleterek, Türk toplumunun toplumsal, iktisadi ve ruhsal çözümünü gerçekleştirdi.

Aziz Nesin’ in öyküsü genellikle birinci kişi ağzından başarılı ağız taklidiyle anlatılır. Kimi öykülerinde ise karşılıklı konuşma öykünün teknik çatısını oluşturur. Öykülerinin dilinde halk deyimleri, ince alay, nükteler yerli yerinde kullanılır. Öykülerindeki kahramanların davranış biçimleri ve düşünce yapılarındaki ortak noktaların başarıyla yansıtılması, Aziz Nesin’ in tiplerinin canlılığını sağlamaktadır. Zaman zaman kullandığı tekniğin eski halk öykülerine, meddah anlatımına dayanması, Aziz Nesin öyküsüne çağdaşlığı zedelemeden geleneğin tadını da vermektedir.

Öykünün yanı sıra roman da yazdı. İlk romanı Kadın Olan Erkeğin Hatıraları’dır. (1955) Romanlarında da toplumsal yergi başlıca amacı oluşturur. Çeşitli romanları arasında Zübük (1961) gerek teknik gerekse dil ve anlatım bakımından en yetkinidir. Romanda pişkin, iki yüzlü bir taşra politikacısı, her bölümde kendisi tarafından dolandırılan bir kişinin gözüyle anlatılır. Oyunları da toplumun ve insanların aksak yönlerini eleştiren yergi amacına yöneliktir. Aziz Nesin’ in oyunları öykülerin de olduğu gibi gülmeceye yöneliktir; ama alttan alta bir lirizm ve hüznü de içerir. Oyunların dili gündelik konuşma yapısına dayanan ustalıklı diyaloglarla örülmüştür.

Eserleri

Şiir:

Sondan Başa (1984)

Sevgiye On Ölüme Beş Kala (1986)

Kendini Yakalamak (1988)

Hoşçakalın (1990)

Sivas Acısı (1995)

Konuşmalar:

İnsanlar Konuşa Konuşa (1988)

Çuvala Doldurulmuş Kediler (1995)

Hikaye:

Geriye Kalan (1948)

İt Kuyruğu (1955)

Yedek Parça (1955)

Fil Hamdi (1955)

Damda Deli Var (1956)

Koltuk (1957)

Kazan Töreni (1957)

Toros Canavarı (1957)

Deliler Boşandı (1957)

Mahallenin Kısmeti (1957)

Ölmüş Eşek (1957)

Hangi Parti Kazanacak (1957)

Havadan Sudan (1958)

Bay Düdük (1958)

Nazik Alet (1958)

Gıdıgıdı (1959)

Aferin (1959)

Kördöğüşü (1959)

Mahmut ile Nigar (1959)

Gözüne Gözlük (1960)

Ah Biz Eşekler (1960)

Yüz Liraya Bir Deli (1961)

Bir Koltuk Nasıl Devrilir (1961)

Biz Adam Olmayız (1962)

Sosyalizm Geliyor Savulun (1965)

İhtilali Nasıl Yaptık (1965)

Rıfat Bey Neden Kaşınıyor (1965)

Yeşil Renkli Namus gazı 81965)

Bülbül Yuvası Evler (1968)

Vatan Sağolsun (1968)

Yaşasın Memleket (1969)

Büyük Grev (1978)

Hayvan Deyip Geçme (1980)

70 Yaşım Merhaba (1984)

Kalpazanlık Bile Yapılamıyor (1984)

Maçinli Kız İçin Ev (1987)

Nah Kalkınırsın (1988)

Roman:

Kadın Olan Erkek (1955)

Gol Kralı Sait Hopsait (1957)

Erkek Sabahat (1957)

Saçkıran (1959)

Zübük (1961)

Şimdiki Çocuklar Harika (1967)

Tatlı Betüş (1974)

Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1977)

Surname (1976)

Tek Yol (1978)

Anılar:

Bir Sürgünün Hatıraları (1957)

Böyle Gelmiş Böyle Gitmez (1. Bölüm 1966, 2. Bölüm 1976)

Poliste (1967)

Yokuşun Başı (1982)

Salkım Salkım Asılacak Adamlar (1987)

Rüyalarım Ziyan Olmasın (1990)

Masallar:

Memleketin Birinde (1987)

Hoptirinam (1960)

Uyusana Tosunum (1971)

Aziz Dededen Masallar

Taşlama:

Azizname (1970)

Fıkralar:

Nutuk Makinası (1958)

Az Gittik Uz Gittik (1959)

Merhaba (1971)

Suçlanan ve Aklanan Yazılar (1982)

Ah Biz Ödlek Aydınlar (1985)

Korkudan Korkmak (1988)

Gezi:

Duyduk Duymadık Demeyin (1976)

Dünya Kazan Ben Kepçe (1977)

Oyunlar:

Biraz Gelir misiniz (1958)

Bir Şey Yap Met (bilgi yelpazesi.net) (1959)

Toros Canavarı (1963)

Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı (1968)

Çiçu (1970)

Tut Elimden Rovni (1970)

Hadi Öldürsene Canikom (1970)

Beş Kısa Oyun (1979)

Bütün Oyunları (Adam Yayınları)(1982)

Ödülleri:

Üç Karagöz Oyunu (1968) ile 6. Karacan Armağanı birinciliğini (1968)

Çiçu ile Türk Dil Kurumu 1970 Tiyatro Ödülü’nü

Altın Palmiye (İtalya 1956, 1957)

Altın Kirpi (Bulgaristan, 1966)

Krokodil (Sovyetler Birliği, 1069)

Lotus Asya-Afrika Yazarlar Birliği Ödülü 1975

Bulgaristan Uluslararası Gülmece Kitapları Yarışması’nda Büyük Ödül 1977