HALİDE EDİB ADIVAR’IN HAYATI, KİTAPLARI, SANATI, ESERLERİ, EDEBİ KİŞİLİĞİ (2) (YAZARLARIN VE ŞAİRLERİN HAYATLARI, KİTAPLARI)

1882'de İstanbul’da doğdu. 9 Ocak 1964’te İstanbul’da yaşamını yitirdi. 1901'de Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nde mezun oldu. Öğretmenleri arasında Rıza Tevfik Bölükbaşı ile sonradan evlendiği ve ilk kocası olan Salih Zeki de vardı. İlk yazıları "Halide Salih" takma adıyla Tanin gazetesinde yayınlandı. Balkan Savaşı yıllarında hastanelerde çalıştı. Gerek bu çalışmaları, gerekse müfettişliği sırasında İstanbul semtlerini dolaşması, ona çeşitli kesimlerden insanları tanıma fırsatını verdi. Gericilerin tepkisinden çekindiği için 31 Mart Olayı’nda çocuklarıyla birlikte Mısır’a gitti. Ayaklanmanın bastırılmasından sonra yurda döndü. 1909'dan sonra öğretmenlik, müfettişlik yaptı. Kadınların toplumsal yaşama katılması ve eğitilmesi için çalışan Teâli-i Nisvan Cemiyeti’ni kurdu. 1912’de kurulan Türk Ocağı’na katıldı. 1919'da Wilson Prensipleri Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer aldı. Aynı yıl İzmir'in Yunan ordusu tarafından işgal edilmesini protesto için Sultanahmet Meydanı’nda düzenlenen mitingde yaptığı etkili konuşma büyük yankı uyandırdı. Hakkında soruşturma açılınca, 1917'de evlendiği ikinci eşi Adnan Adıvar birlikte Anadolu'ya geçerek Kurtuluş Savaşı'na katıldı. Çeşitli cepheleri dolaştı, Mehmetçiklere moral ve destek verdi. Kendisine önce onbaşı, sonra da üstçavuş rütbesi verildi.

Savaş sürerken Atatürk ile siyasi görüş ayrılığına düştü. 1917’de Adnan Adıvar ile birlikte yurtdışına çıktı. Fransa ve İngiltere’de yaşadı. Amerika’da Columbia Üniversitesi, Hindistan’da Delhi İslam Üniversitesi’nde konuk öğretim üyesi olarak dersler verdi. 1939’da Türkiye’ye döndü. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Filolojisi Kürsüsü Başkanı oldu. 1950’de milletvekili seçildi. 4 yıl sonra tekrar üniversiteye döndü. Ölümüne kadar kürsü başkanlığı görevini sürdürdü. 1910'da yayınlanan ilk romanı "Seviye Talip" ile 1911'de yayınlanan ilk öykü kitabı "Harap Mabetler" edebiyat çevrelerinde ilgiyle karşılandı. Romanlarının kadınları, Batılı bir anlayışla idealize edilmiş, güçlü ve kültürlü kadınlardı. Kahramanlarının kişiliklerine, ruh yapılarına ve davranışlarına önem vererek bu özelliğiyle Türk romanında yeni bir adım attı. Kurtuluş Savaşı döneminde ulusçu, milli duyguları öne çıkaran roman ve öyküler kaleme aldı. "Yeni Turan", ""Ateşten Gömlek" ve "Vurun Kahpeye" bu dönemin eserleridir.

En tanınmış romanı "Sinekli Bakkal" yazarlığında olgunluk dönemini gösterir. Bu romanda Sinekli Bakkal mahallesinde yaşayan insanlar, aydınlar ve saray çevresi gibi 2'nci Abdülhamit döneminin farklı toplum kesimleri canlandırılır. Bu romanın yazıldığı yıllarda Türkiye bağımsız ve Batı yanlısı bir ülke olmayı tercih etmişti. Bir yandan da Tanzimat’tan (bilgi yelpazesi.net) beri süren Batı-Doğu çatışmasından kurtulamamıştı. Halide Edip, "Sinekli Bakkal"da Doğu'nun değerlerini bulup çıkarmak, Batı'nın karşısına koymak amacındadır. Roman "roman yanıyla zayıf olmakla" eleştirildi. Halide Edip'in ingilizce yazılmış incelemeleri de var.

Eserleri

Halide Edib, asıl ününü romancılığıyla yapmış olmakla beraber, hikaye, tiyatro, fikir eserleri, sohbet, makale, türlerinde de kitap ve yazılarıyla tanınmıştır.

Eserlerinin çoğu tefrika edildikten sonra kitap haline getirilmiştir; bu bakımdan aşağıdaki listede, eserlerinin ilk yayın tarihleri ve nerede tefrika edildikleri, sonraki baskı tarihleriyle birlikte gösterilmiştir. Ancak çok baskı yapan kitapların bütün baskı tarihleri verilmemiş, sadece ilk ve sonuncu tarihler ile kaçıncı baskı oldukları belirtilmiştir. Yabancı dillere yapılan tercümeler deyine çevrildikleri tarihle birlikte gösterilmiştir.

Romanları:

Heyulâ, (Musavver Muhit 1909), 1983. 2. baskı (Kerim Usta’nın oğlu ile birlikte)

Raik’in Annesi: (Demet 1908 yarım kalmıştır, Resimli Roman Mecmuası 1909), 1924, 4. baskı 1973

Seyyiye Talip: 1910, 1924, 6. baskı 1987

Handan: (Tanin 1912) 1912, 19. baskı 1989

Yeni Turan: (Tanin 1912) 1912, 1924, 5. baskı 1982, (1916’da Almancaya çevrilmiştir)

Son Eseri: (Tanin 1913) 1919, 1939 (yazar bazı değişiklikler yapmıştır) 10. baskı 1988

Mev’ut Hüküm: (Yeni Mecmua 1917-1918), 1919, 3. baskı 1976

Ateşten Gömlek: (İkdam 1922), 1923, 24. baskı 1993 (iki defa filme alınmıştır) 1924 ve 1932’de İngilizceye, !923’de Arapçaya, 1923’de Almancaya, 1927’de Rusçaya, 1928’de İsveççeye, 1948’de Fransızcaya çevrilmiştir)

Kalp Ağrısı: (Vakit 1924) 1924, 1942, 1962

Vurun Kahpeye: (Akşam 1923) 1926, 6. baskı 1973 (üç defa filme alınmıştır)

Zeyno’nun Oğlu: (Vakit 1927) 1928, 1967, 1973

Sinekli Bakkal: (Haber 1935) 1936, 1942’de C. H. P. roman mükafatını kazanmıştır. 46i baskı 1993. iki defa filme alındı. The Clown and His Daughter adıyla önce İngilizce yazılmıştır (1935) 1944’de Fransızcaya, 1954’de İspanyolcaya, 1961’de Sırpçaya, Finceye çevrilmiştir)

Yolpalas Cinayeti: (Yedigün 1936-1937) 1937, 1976. (Son Eseri ile birlikte) filme de alınmıştır. 1988

Tatarcık: (Yedigün 1938-1939) 1939, 14. baskı 1993

Sonsuz Panayır: (Cumhuriyet 1946) 1946. 6. baskı 1987

Âkile Hanım Sokağı: (Hayat 1957) 1958, 5. baskı 1991 (Çaresazla birlikte)

Kerim Usta’nın Oğlu: (Milliyet 1958, 1974) 2. baskı 1983 (Heyula ile birlikte)

Sevda Sokağı Komedyası: (Cumhuriyet 1959) 1971, 3. baskı 1984. (Döner ayna ile birlikte)

Çaresaz: (Cumhuriyet 1961) 5. baskı 1991. Âkile Hanım Sokağı ile birlikte)

Hayat Parçaları 1963

Hikayeleri:

Harap Mabetler 1911, 1924, 6. baskı 1993

Dağa Çıkan Kurt 1922, 1926, 1945, 1963, 1970

Kubbede Kalan Hoş Sada: 3. baskı 1991

İzmir’den Bursa’ya: (Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım’ın birlikte hazırladıkları bu kitapta bulunan Halide Edib’in üç hikayesi Dağa Çıkan Kurt’un 1963, 1970 baskılarına alınmıştır). 3. baskı 1992

Hatıraları:

Mor Salkımlı Ev: Yeni Yeni İstanbul’da kısın kısım 1951 ve 1955 yıllarında yayımlanmıştır. 1963 7 baskı 1985. (İngilizcesi –Memoirs- 1926 yılında yayımlanmıştır).

Türkün Ateşle İmtihanı: Milli Mücadele Hatırları adıyla Hayat mecmuasında 1959-1975 (Eserin İngilizcesi The Turkish Ordeal adıyla öce Asia dergisinde neşredilmiş sonra kitap haline getirilmiş 1928). 10. baskı 1992

Tiyatro:

Kenan Çobanları: 1918, 1968 Mart 1916-1917 ve Ağustos 1918’de oynanmıştır. (Eseri Ermeni bestekar Vedi Sabara 1917’de Suriye bestelemiştir). 4. baskı 1991

Maske ve Ruh: Maskeli ruhlar adıyla Yedigün’de tefrika edilmiştir. 1937, 1945, 1968 (Kenan Çobanları’yla birlikte basılmıştır). İngilizcesi Masks or Souls adıyla 1953 yılında yayınlanmıştır.

Fikir Eserleri:

İngiliz Edebiyatı Tarihi c. I: Başlangıçtan Elizabeth Devrine Kadar 1940 2. baskı 1946

c. II Elizabeth Devri ve Shakespare 1943

c. III XVII. Asır ve Milton 1949

Hindistan’ın İç Yüzü: Bir kısmı Tan gazetesinde (1938) tefrika edilen bu eserin tamamı Yeni Sabah’ta yayımlanmıştır. (1940) Henüz kitap olarak çıkmamıştır. İlk önce İnside İndia (1937) adıyla Londra’da basılmıştır.

Türkiye’de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri: 1954’de Yeni İstanbul tefrika edilmiştir. 1955. Bu kitapta da Turkey Faces West (1930) ve Conflict of East and West in Turkey 1935 (3. baskı 1963) adlı kitaplarının birleşmesinden ortaya çıkmıştır. Conflict of East and West in Turkey Ordu diline de çevrilmiştir 1935.

Dr. Abdülhak Adnan-Adıvar: 1956. Dr. Adnan Adıvar’ın dostlarının çıkardıkları bu anma kitabında sadece baştaki biyografi Halide Edib tarafından yazılmıştır. “Dr. Adnan Adıvar’ın Portresi” (s. 6-61).

Çevirileri:

Gazete ve dergilerde dağınık olarak pek çok tercümesi olduğu gibi İngiliz Edebiyatı Tarihi adlı eserinde de İngiliz edebiyatından bazı parçaları tercüme etmiştir.

Mader: John Abott’tan 1897.

Talim ve Terbiye: Çeşitli terbiyecilerin bilhassa H. H. Horne’den faydalanılarak hazırlanmıştır 1912.

Rabür Han: Flora Annie Stiel’den (Türk Yurdu 1914)

Gizli Belde: Valpole’den (Vakit 1924) 1924

Hamlet: (Shakespeare’den V. Turhan ve İngilizce Semirişle) 1941-1943

Nasıl Hoşunuza Giderse: 1943 (V. Turhan ve İngiliz Semineriyle)

Coriolanus 1945: (V. V. Turhan ve İngilizce Semineriyle)

Antonius ve Cleopatra: 1943, 1949 (Mina Urgan ve İngilizce Seminerleriyle).

Hayvan Çiftliği: G. Orwell’den (Cumhuriyet 1952). 1954, 1966 (Çocuklar için 1966)

Marcus Antonius: Plutark’tan (Yeni İstanbul 1955).

Hakkında Yazılan Kitaplar:

Baha Dürder: Halide Edip, hayatı ve sanatı, 1940

H. Uğurol Barlas: Halide Edip Adıvar 1963

Hilmi Yücebaş: Bütün Cepheleriyle Halide Edip. 1964.

Muzaffer Uyguner: Halide Edib 1968

Nazan Güntürk’ün: Halide Edib ile Adım Adım. 1974