HALİDE EDİP ADIVAR’IN HAYATI, ESERLERİ / KİTAPLARI, EDEBİ KİŞİLİĞİ (YAZARLARIN VE ŞAİRLERİN HAYATI)

Halide Edib Adıvar Meşrutiyet ve Cumhuriyet devirlerinin tanınmış edebiyatçılarındandır. 1882’de İstanbul’da doğmuş, 9 Ocak 1964’te yine İstanbul’da ölmüştür.

Babası Ceyb-i Hümayun katiplerinden Mehmet Edib Bey’dir. Annesi Bedrifam Hanımı küçük yaşta kaybeden Halide Edib çocukluk yıllarının çoğunu anneannesinin tipik bir Türk evi olan evinde geçirmiştir. Bu evde Halide Edib, sanatçı cephesini kuvvetlendiren ilk tesirleri almıştır. Hatıralarında anneannesinin ve büyükbabasının üzerindeki tesirlerini anlatır.

Halide Edib, Amerikan Kız Kolejini bitiren ilk Türk kızdır. Okuldaki derslerinin yanı sıra özel dersler de almıştır. İngilizce, mûsiki, Kur’an ve Arapça derslerinden başka matematiği devrin en matematikçisi olan Salih Zeki’den, felsefe ve edebiyatı da Filozof Rıza Tevfik’ten okumuştur.

Rıza Tevfik’in dersleri onun halk edebiyatına ilgisini çoğalttığı gibi mistik temayüllerini de geliştirmiştir. Pozitivist olan Salih Zeki’de ona pozitif bilimleri anlatmıştır. Bu iki zıt tesir Halide Edib’i ölçülü bir zihniyete ve kafa yapısına sahip kılmıştır.

1901’de koleji bitirir bitirmez Salih Zeki ile evlenmiş, bu evlilikten Ayet ve Zeki adlı iki oğlu dünyaya gelmiştir.

1908’de Meşrutiyetin ilanıyla gazete ve dergilerde imzası görülmeyen başlayan Halide Edib o tarihlerde Halide Salih imzasını kullanıyordu. 1908’de ilk romanı “Heyula”yı neşreder. O’nu “Raik’in Annesi” takip eder.

1908’de 31 Mart Vakası üzerine Mısır’a kaçmak zorunda kalır. O yıl bir dostunun davetini üzerine ilk defa olmak üzere İngiltere’ye gider. Orada devrin fikir adamlarıyla tanışır ve ömür boyu sürecek bazı dostlukların temelini atar.

Halide Edib devamlı olarak terbiye ve okullar konusunda yazılar yazdığı için, devrin Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilgisini çeker. Kendisine 1909’dan itibaren Darülmüallimat’ta (Kız Öğretmen Okulu) pedagoji öğretmenliği teklif edilir. Ayrıca Evkaf’a bağlı vakıf okullarında müfettiş olarak hizmet eder, 1916’da Cemal Paşa’nın daveti üzerine gittiği Beyrut ve Şam’da okulların düzenlenmesi ve yetimhanelerle meşgul olur.

Salih Zeki’nin ikinci defa evlenmesi üzerine ondan ayrılır (1910) ve bundan böyle babasının adını kullanarak Halide Edib imzasını benimser.

1918-1919 yıllarında üniversite de batı edebiyatı dersleri okutur.

İlk kadın derneklerinden olan Teali-i Nisvan (Kadınları Yükseltme) cemiyetinin kurucularından olan Halide Edib, bu dernekte kadınların çeşitli sahalarda yetişmelerini temin için kurslar açılmasına ön ayak olmuş, 1912’den itibaren de savaş yaralılarına bakmak içinde hastanede hastabakıcı olarak çalışmıştır.

1917’de ikinci eşi olan Dr. Adnan Adıvar’la evlenmiş ve mütareke yıllarında İstanbul’daki vatanseverlerle birlikte çalışmıştır. 1919’da İzmir’in işgalini protesto eden mitinglere katılır. Fatih, Kadıköy mitinglerini Sultanahmet mitingi takip eder. Bu miting İstanbul’da büyük bir tesir yaratır. İstanbul’un (bilgi yelpazesi.net) işgali üzerine (16 Mart 1920) kocasıyla birlikte Anadolu’ya geçerek Atatürk’ün yanında yer alırlar.

Ankara’da eşi sıhhiye bakanı, daha sonra Meclis İkinci Başkanı olarak görev görürken Halide Edib’de Batı gazetelerinden politik yazıların çevirileriyle meşgul olur, yeni kurulan Hakimiyet-i Milliye gazetesine yardım eder. Sakarya’dan sonra cepheye de fiilen katılır. Hilâl-i Ahmer’de (Kızılay) hastabakıcı olarak hizmet gördüğü gibi Yunanlıların çekilirken yaktıkları Anadolu köy ve kasabalarında meydana getirdikleri zararları ve tahribatı incelemek için kurulan Tetkik-i Mezalim Komisyonu’nda Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Yusuf Akçura ile çalışır.

Toplanan raporları Genelkurmaya teslim ederler. “Dağa Çıkan Kurt” ile Yakup Kadri, Falih Rıfkı ve Mehmet Asım’la beraber yazdıkları “İzmir’den Bursa’ya” adlı kitaptaki hikayelerinin ve “Ateşten Gömlek”in malzemesini bu günlerdeki gözlemleri teşkil eder.

Ordudaki çalışmaları, kendisine önce onbaşılık, sonra da başçavuşluk rütbesini kazandırmıştır ve Halide Edib ömrünce bilhassa “onbaşılık” rütbesiyle iftihar etmiştir.

1924’te kocasıyla Türkiye’den ayrılır. Önce İngiltere’de daha sonra Paris’te yaşarlar. Dr. Adnan Adıvar Paris’te Yabancı Diller Okulu’nda çalışır ve önemli bir eser yazar: “Tarih Boyunca İlim ve Din” önce Fransızca olarak basılır (1939), Türkçesi 1944’te yayınlanır(2. b. 1969).

Halide Edib bu sırada iki defa Amerika’ya bir defa da Hindistan’a gider. İlk Amerika seyahatinde Williamstown’da tertip edilen bir yuvarlak masa konferansına davet edilmiştir. Konferansın açılış konuşmasını da yapan Halide Edib, Political Institue’ya davet edilen ilk kadın olmuştur. 1928 yazında bu yuvarlak masa konferansını takip eden günlerde yedi aylık bir konferans turuyla Amerika’yı dolaşır.

1931 ders yılında ikinci defa Amerika’ya giden Halide Edib bir sömestr için Columbia Üniversitesi Barnard College’de Türk tarihi dersleri okutur. Bu arada “Türkiye Batı’ya Bakıyor” (Turkey Faces West) adlı eserini yazar (1930). Üniversitedeki resmi dersleri dışında Halide Edib, çeşitli kurumlarda birçok konferanslar da verir.

İslam Üniversitesi kurmak için açılan kampanyaya yardım maksadıyla1935’te Hindistan’a giden Halide Edib, orada da iki ay boyunca bir seri konferanslar verir. Bu konferansları onun dünya çapında bir şöhret kazanmasına sebep olmuştur. Hindistan’da çeşitli şehirlere gitmiş, sadece Müslümanlar tarafından değil Hindular tarafından da ilgiyle karşılanmıştır. Hindistan’da da özel nitelikte çeşitli kültür kurumlarında konferanslar vermiştir.

1939’da İstanbul’a dönen Halide Edib, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Edebiyatı profesörlüğüne tayin edilmiştir. O yıl açılış dersini de Shakespeare hakkındaki konferansıyla Halide Edib vermiştir.

1950 yılına kadar bu görevinde kalan Halide Edib 1950-1954 arası İzmir milletvekili olarak Türkiye büyük Millet Meclisine girmiş ve 9 Ocak 1964 tarihinde vefat etmiştir.

Sanatı

Halide Edib çocukluğunda ev halkından pek çok masallar, hikayeler dinlediğini ve küçük yaşta kitap okumaya başladığını hatıralarında yazar. İlk okuduğu kitaplar Battal Gazi, Ebu Müslimi Horasani, Mevlit, Sergüzeşti Mevt adlı kitaplardır. Keza Rıza Tevfik’ten de halk edebiyatı ve tekke edebiyatını öğrenmiştir. Kolej’de ise İncil’le birlikte Batı edebiyatını da tanımıştı.

Halide Edib, ilk önce Tanin gazetesinde yazmaya başlamış, Şehbal, Mehasin, Resimli Kitap, Büyük Mecmua, Vakit, Akşam, Türk Yurdu, Hakimiyet-i Milliye gibi pek çok dergi ve gazetelerde roman, makale, hikaye ve sohbetler yazmıştır. İlk eserlerinde kadınların yetiştirilmesi ve psikolojisi üzerinde durur. İlk eserlerinde modern tipler ön planda iken, zamanla kazandığı tecrübeler sonucu Anadolu insanını da tanır ve romanlarında onların meselelerini de işler.

İlk romanları daha ziyade ferdi aşk teminin hakim olduğu eserlerdir, bunların yanısıra “Yeni Turan” gibi ideolojik, “Ateşten Gömlek” ve “Vurun Kahpeye” gibi belgesel romanlarda yazmıştır. “Sinekli Bakkal” ile töre romanları yazmaya başlayan Halide Edib gitgide sosyal romanlara kaymıştır.

Adeta bir humma içinde yazdığı ev okuyucuyu derhal büyüsü altına alan romanları bilhassa dil bakımından çok tenkit edilmiştir. Bu dili ihmalkar ve kusurlu bulan Yakup Kadri de ona hayranlık duymuştur.

1903-1920 arası Halide Edib’in Türk romanını “tek başına temsil ettiğini” söyleyen Tanpınar, onu eserlerinde “değerler karşısında daima dikkatli ve az çok muhafazakar olan “ bir “hürriyet ve yenilik aşıkı” olarak vasıflandırır (Edebiyat Üzerine Makaleler 1969. s. 108).

Romanlarının hepsi ilk basıldıkları zaman büyük şöhret kazanmıştır ve hala da zevkle okunmaktadır. Bütün eserlerinde kadın kahramanların daha canlı ve kuvvetli oldukları görülür. Alelade tipler olmaktan uzak olan bu şahsiyetler, romanların vakalarını beklenmedik gelişmelerle sürüklerler.

Halide Edib’in eserlerinin bir kısmı yabancı dillere çevrilmiş, haklarında birçok tenkitler de yazılmıştır. Yabancılar kolayca propaganda eseri sayabilecekleri eserleri bile beşeri değerleri bakımından değerli bulmuşlardır.

Eserleri

Halide Edib, asıl ününü romancılığıyla yapmış olmakla beraber, hikaye, tiyatro, fikir eserleri, sohbet, makale, türlerinde de kitap ve yazılarıyla tanınmıştır.

Eserlerinin çoğu tefrika edildikten sonra kitap haline getirilmiştir; bu bakımdan aşağıdaki listede, eserlerinin ilk yayın tarihleri ve nerede tefrika edildikleri, sonraki baskı tarihleriyle birlikte gösterilmiştir. Ancak çok baskı yapan kitapların bütün baskı tarihleri verilmemiş, sadece ilk ve sonuncu tarihler ile kaçıncı baskı oldukları belirtilmiştir. Yabancı dillere yapılan tercümeler deyine çevrildikleri tarihle birlikte gösterilmiştir.

Romanları:

Heyulâ, (Musavver Muhit 1909), 1983. 2. baskı (Kerim Usta’nın oğlu ile birlikte)

Raik’in Annesi: (Demet 1908 yarım kalmıştır, Resimli Roman Mecmuası 1909), 1924, 4. baskı 1973

Seyyiye Talip: 1910, 1924, 6. baskı 1987

Handan: (Tanin 1912) 1912, 19. baskı 1989

Yeni Turan: (Tanin 1912) 1912, 1924, 5. baskı 1982, (1916’da Almancaya çevrilmiştir)

Son Eseri: (Tanin 1913) 1919, 1939 (yazar bazı değişiklikler yapmıştır) 10. baskı 1988

Mev’ut Hüküm: (Yeni Mecmua 1917-1918), 1919, 3. baskı 1976

Ateşten Gömlek: (İkdam 1922), 1923, 24. baskı 1993 (iki defa filme alınmıştır) 1924 ve 1932’de İngilizceye, !923’de Arapçaya, 1923’de Almancaya, 1927’de Rusçaya, 1928’de İsveççeye, 1948’de Fransızcaya çevrilmiştir)

Kalp Ağrısı: (Vakit 1924) 1924, 1942, 1962

Vurun Kahpeye: (Akşam 1923) 1926, 6. baskı 1973 (üç defa filme alınmıştır)

Zeyno’nun Oğlu: (Vakit 1927) 1928, 1967, 1973

Sinekli Bakkal: (Haber 1935) 1936, 1942’de C. H. P. roman mükafatını kazanmıştır. 46i baskı 1993. iki defa filme alındı. The Clown and His Daughter adıyla önce İngilizce yazılmıştır (1935) 1944’de Fransızcaya, 1954’de İspanyolcaya, 1961’de Sırpçaya, Finceye çevrilmiştir)

Yolpalas Cinayeti: (Yedigün 1936-1937) 1937, 1976. (Son Eseri ile birlikte) filme de alınmıştır. 1988

Tatarcık: (Yedigün 1938-1939) 1939, 14. baskı 1993

Sonsuz Panayır: (Cumhuriyet 1946) 1946. 6. baskı 1987

Âkile Hanım Sokağı: (Hayat 1957) 1958, 5. baskı 1991 (Çaresazla birlikte)

Kerim Usta’nın Oğlu: (Milliyet 1958, 1974) 2. baskı 1983 (Heyula ile birlikte)

Sevda Sokağı Komedyası: (Cumhuriyet 1959) 1971, 3. baskı 1984. (Döner ayna ile birlikte)

Çaresaz: (Cumhuriyet 1961) 5. baskı 1991. Âkile Hanım Sokağı ile birlikte)

Hayat Parçaları 1963

Hikayeleri:

Harap Mabetler 1911, 1924, 6. baskı 1993

Dağa Çıkan Kurt 1922, 1926, 1945, 1963, 1970

Kubbede Kalan Hoş Sada: 3. baskı 1991

İzmir’den Bursa’ya: (Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım’ın birlikte hazırladıkları bu kitapta bulunan Halide Edib’in üç hikayesi Dağa Çıkan Kurt’un 1963, 1970 baskılarına alınmıştır). 3. baskı 1992

Hatıraları:

Mor Salkımlı Ev: Yeni Yeni İstanbul’da kısın kısım 1951 ve 1955 yıllarında yayımlanmıştır. 1963 7 baskı 1985. (İngilizcesi –Memoirs- 1926 yılında yayımlanmıştır).

Türkün Ateşle İmtihanı: Milli Mücadele Hatırları adıyla Hayat mecmuasında 1959-1975 (Eserin İngilizcesi The Turkish Ordeal adıyla öce Asia dergisinde neşredilmiş sonra kitap haline getirilmiş 1928). 10. baskı 1992

Tiyatro:

Kenan Çobanları: 1918, 1968 Mart 1916-1917 ve Ağustos 1918’de oynanmıştır. (Eseri Ermeni bestekar Vedi Sabara 1917’de Suriye bestelemiştir). 4. baskı 1991

Maske ve Ruh: Maskeli ruhlar adıyla Yedigün’de tefrika edilmiştir. 1937, 1945, 1968 (Kenan Çobanları’yla birlikte basılmıştır). İngilizcesi Masks or Souls adıyla 1953 yılında yayınlanmıştır.

Fikir Eserleri:

İngiliz Edebiyatı Tarihi c. I: Başlangıçtan Elizabeth Devrine Kadar 1940 2. baskı 1946

c. II Elizabeth Devri ve Shakespare 1943

c. III XVII. Asır ve Milton 1949

Hindistan’ın İç Yüzü: Bir kısmı Tan gazetesinde (1938) tefrika edilen bu eserin tamamı Yeni Sabah’ta yayımlanmıştır. (1940) Henüz kitap olarak çıkmamıştır. İlk önce İnside İndia (1937) adıyla Londra’da basılmıştır.

Türkiye’de Şark-Garp ve Amerikan Tesirleri: 1954’de Yeni İstanbul tefrika edilmiştir. 1955. Bu kitapta da Turkey Faces West (1930) ve Conflict of East and West in Turkey 1935 (3. baskı 1963) adlı kitaplarının birleşmesinden ortaya çıkmıştır. Conflict of East and West in Turkey Ordu diline (bilgi yelpazesi.net) de çevrilmiştir 1935.

Dr. Abdülhak Adnan-Adıvar: 1956. Dr. Adnan Adıvar’ın dostlarının çıkardıkları bu anma kitabında sadece baştaki biyografi Halide Edib tarafından yazılmıştır. “Dr. Adnan Adıvar’ın Portresi” (s. 6-61).

Çevirileri:

Gazete ve dergilerde dağınık olarak pek çok tercümesi olduğu gibi İngiliz Edebiyatı Tarihi adlı eserinde de İngiliz edebiyatından bazı parçaları tercüme etmiştir.

Mader: John Abott’tan 1897.

Talim ve Terbiye: Çeşitli terbiyecilerin bilhassa H. H. Horne’den faydalanılarak hazırlanmıştır 1912.

Rabür Han: Flora Annie Stiel’den (Türk Yurdu 1914)

Gizli Belde: Valpole’den (Vakit 1924) 1924

Hamlet: (Shakespeare’den V. Turhan ve İngilizce Semirişle) 1941-1943

Nasıl Hoşunuza Giderse: 1943 (V. Turhan ve İngiliz Semineriyle)

Coriolanus 1945: (V. V. Turhan ve İngilizce Semineriyle)

Antonius ve Cleopatra: 1943, 1949 (Mina Urgan ve İngilizce Seminerleriyle).

Hayvan Çiftliği: G. Orwell’den (Cumhuriyet 1952). 1954, 1966 (Çocuklar için 1966)

Marcus Antonius: Plutark’tan (Yeni İstanbul 1955).

Hakkında Yazılan Kitaplar:

Baha Dürder: Halide Edip, hayatı ve sanatı, 1940

H. Uğurol Barlas: Halide Edip Adıvar 1963

Hilmi Yücebaş: Bütün Cepheleriyle Halide Edip. 1964.

Muzaffer Uyguner: Halide Edib 1968

Nazan Güntürk’ün: Halide Edib ile Adım Adım. 1974

>>>TIKLAYIN<<<

“KİTAP ÖZETLERİ ” SAYFASINI GÖRMEK İSTERSENİZ

>>>TIKLAYIN<<<

“EĞİTİM ÖĞRETİM İLE İLGİLİ BELGELER ” SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN

>>>TIKLAYIN<<<

EKLEMEK İSTEDİKLERİNİZ VARSA AŞAĞIDAKİ "Yorum Yaz" kısmına ekleyebilirsiniz.