REŞAT NURİ GÜNTEKİN’İN HAYATI, KİTAPLARI, SANATI, ESERLERİ, EDEBİ KİŞİLİĞİ (2)

(d. 25 Kasım 1889, İstanbul – Ö. 7 Aralık 1956, Londra)

Roman öykü ve oyun yazarıdır. Yapıtlarında her kesimden bireyi ve farklı toplumsal ortamları güçlü bir gözlemcilik ve gerçekçilikle betimlemiş, çağdaş Türk edebiyatının okur kitlesinin genişlemesine önemli katkılarda bulunmuştur.

İlköğretimini Çanakkale’ de Mekteb –i İptidai ’ de yaptı. Çanakkale İdadisi’nde, Mekteb-i Sultani’ de (Galatasaray Lisesi) ve İzmir’ de bir Fransız okulunda okudu. Sınavla girdiği Darülfnun –ı Osman Ulum –ı Edebiye Fakültesi’ni bitirdi (1912). 1913’ te Fransızca öğretmeni olarak Bursa Sultanisi ’ ne tandı. İstanbul’ da Vefa ve Erenköy lisesinde müdürlük yaptı (1916 – 19). 1931 ’e değin çeşitli liselerde Türkçe, Fransızca, edebiyat felsefe ve pedagojı dersleri verdi. Ardından milli eğitim müfettişi oldu ve 1939 ’a değin bütün Anadolu’yu dolaştı. Bir dönem (1939-43) Çanakkale milletvekilliği yaptı. 1947 ’de milli eğitim başmüfettişliğine getirildi. 1950 ’ de Paris’ te kültür ateşeliği ve öğrenci müfettişliği yaparken, UNESCO ’ da Türkiye temsilciliğini de üstlendi. 1954 ’ de emekli olduktan sonra İstanbul Şehir Tiyatroları Edebi Kurul Üyeliğine seçildi. Kanser tedavisi için gittiği  Londra’ da öldü.

Sanat Hayatı:

Reşat Nuri edebi yaşamına 1917’ de Diken dergisinde çıkan Eski Ahbap adlı uzun öyküsüyle başlamıştır. 1918- 19 yıllarında Zaman gazetesinde “ Temasa Haftaları” başlığı altında tiyatro eleştirileri yazdı.

Yazarlığının bu ilk döneminde Şair, Nedim, Büyük Mecmua, İnci, Diken, dergileri ile Dersaadet ve Zaman gazetelerinde yayımlanan öykü, roman ve oyunlarında kendi adının yanı sıra çeşitli takma adlar da (Hayrettin Rüştü, Mehmet Ferit, Cemil Nimet) kullandı. Mizah ve magazin dergilerindeki yazılarını ise Ateşböceği, Ağustosböceği, Yıldızböceği imzalarıyla yayımladı.

1922’ de Vakit gazetesinde tefrika edilen ve gene aynı yıl kitap olarak yayımlanan Çalıkuşu (33. bas. 1987) adlı romanıyla üne kavuşmuştur. Bu yapıtını aslında İstanbul Kızı adıyla oyun olarak yazmış, o dönemin koşullarında sahneleme olanağı bulamayınca romana dönüştürmüştür. Türk edebiyatında gerçek yönelimin ilk örneklerinden sayılan Çalıkuşu, dili, anlatımındaki rahatlığı, duygusal yanlarıyla uzun yıllar elden düşmeyen bir yapıt olarak kalmış, sinema ve TV’ye de uyarlanmıştır.

Romanda bir aşk ilişkisinde düş kırıklığına uğrayan, iyi bir eğitim görmüş, İstanbullu genç ve idealist öğretmen Feride’nin tanıklığıyla Anadolu Kurtuluş Savaşındaki durumu sergilenir; farklı yaşam biçimleri, farklı anlayışlar, gelenek ve görenekler, (bilgi yelpazesi.net) toplumsal çatışmalar, Feride ’nin gündelik yaşamı ve duygu dünyasıyla iç içe verilir. R. Nuri, Dudaktan Kalbe(1925, 1991), Akşam Güneşi (1926, 1988), Bir Kadın Düşmanı (1927, 1988) adlı romanlarında da aynı temaları işlemiştir; bu yapıtlarda da, kahramanların duygusal ilşkileri ve çoğu kez mutsuzlukla sonuçlanınca serüvenleri ön plana çıkar.

Reşat Nuri, 1927 ’den sonraki yapıtlarında, temel roman anlayışını değiştirmeden toplumsal sorunlara eğilmiştir. Yeşil Gece (1928, 1986), Acımak (1928, 1987), Eski Hastalık (1938, 1989), Yaprak Dökümü (1930, 1988), Miskinler Tekesi (1946, 1986), Kan Davası (1962, 1986) gibi romanlarda çeşitli sosyal konular işlenir.

Reşat Nuri romanlarında sayısız insan tipi yaratmıştır. Çoğunlukla erkek olan kahramanları, dış görünümlerinden çok, psikolojik özellikleriyle işlenen ve genellikle iyi-kötü, idealist-çıkarcı, tutucu-yenilikçi gibi karşıtlıklar içinde verilen tek boyutlu karakterlerdir. Mizaha daha geniş yer verdiği öykülerinde de, vazgeçemediği temalar olan aşk, yalnızlık, fedakarlık, dostluk, ihanet vb. yönü ön plandadır. Çoğu sahnelenmiş olan oyunlarında ise açık ya da kapalı olarak bazı savlara yer verir. Eski Rüya (1922), Taş Parçası (1926), Hülleci (1926), Bir Yağmur Gecesi (1943), Balıkesir Muhasebecisi (1953), Tanrıdağı ziyareti (1955) bu anlayışa örnek oyunlardır.

Anadolu gezileri sırasındaki gözlemlerini Anadolu Notları (1956, 2cilt; 1988, 2cilt) adıyla kitaplaştıran Reşat Nuri, ayrıca öğrenciler için kitaplar (Dil ve Edebiyat, Türk Kıraatı  1930; Rafet Avni ile birlikte ve bir sözlük (Fransızca – Türkçe Resimli Büyük Dil Klavuzu  1935; İ. H. DANİŞMEND, A. S Delibaş, N. Ataç ile birlikte hazılmış, J. J Rousseau, Balzac, Zola, Camus gibi yazarlardan çeviriler yapmıştır. Tiyatroyla ilgili yazıları ise Reşat Nuri Güntekin ’ in Tiyatro ile ilgili makaleleri (1976) adıyla K. Yavuz tarafından derlenmiştir.

DİĞER ÖNEMLİ YAPITLARI:

Roman; (1924, 1988) Damga (1924, 1988), Kızılcık Dalları (1932, 1987), Gökyüzü (1935, 1986), Ateş Gecesi (1942, 1988), Değirmenci (1944, 1987), Harebelerin Çiçeği (1953, 1987;1918’de Cemil Nimet imzasıyla Zaman gazetesinde tetrika edildi.) Kavak Yelleri (1961, 1986), Son Sığınak (1961, 1988).

Öykü; Recm (1919), Gençlik ve Güzellik (1919), Roçild Bey (1919), Eski Ahbab (1919), Tanrı Misafiri (1927, 1986), Sönmüş Yıldızlar (1928, 1986), Leyla ile Mecnun (1928, 1988), Olağan işler (1930, 1986).

Oyun; Hançer (1920), Ümidin Güneşi (1924), Gazeteci Düşmanı, Şemsiye Hırsızı, İhtiyar Serseri (1925, 3 oyun birarada), Bir Köy Hocası (1928), Barbar Şah’ın Seccadesi (1931), Bir Kır Eğlencesi (1931), Ümit Mektebi’nde (1931), Felaket Karşısında, Gözdağı, Eski Borç (1931, 3 oyun bir arada), İstiklal (1933), Vergi Hırsızı(1933), Yaprak Dökümü (ös 1971), Eski Şarkı (ös1971).