YUSUF ZİYA ORTAÇ’IN HAYATI, ESERLERİ / KİTAPLARI, EDEBİ KİŞİLİĞİ (YAZARLARIN VE ŞAİRLERİN HAYATI)

(1895-1967)

Hayatı:

İstanbul’da 1895 yılında doğan ve yine İstanbul’da 1967 senesinde vefat eden Yusuf Ziya Ortaç “Hece’nin Beş Şairi”nden biridir. Aynı zamanda Türkçe’nin en kıvrak üslûplu nesir üstatlarındandır. En uzun ömürlü Türkçe mizah dergisi olan Akbaba’nın kurucusu, sahibi ve başyazarı idi.

Vefâ İdadi’sini bitirdi. Harb-i Umûmî (I. Dünyâ Harbi) yıllarında Dârülfünûn’un (Üniversite) açtığı yeterlik imtihanını kazanarak İzmit Sultanîsi (Lise) edebiyat öğretmeni oldu (1915). Sonra İstanbul’a döndü. Galatasaray Sultanîsi’nde muallim vekilliğin yaptı.

İstanbul’un muhtelif ecnebî mekteplerinde edebiyat öğretmeni olarak çalıştı. 1946 – 50 yıllarında Ordu milletvekilliği vazifesini üstlendi. 1950’den sonra, sahibi olduğu Akbaba Dergisine ve yayıncılık faaliyetlerine döndü. Kalp krizinden öldü. Mezarı, Zincirlikuyu Mezarlığı’ndadır.

Edebî Şahsiyeti:

Bir yarışmada birincilik kazanan ilk şiiri 1914’de Kehkeşân dergisinde çıktı. Aruzla yazıyordu. Millî Edebiyat Akımı’nın geliştiği yıllardı. Türk Yurdu dergisi idare heyetinde Ziya Gökalp’e takdim edildi. Gökalp’in samimi takdir, telkin ve teşvikleri sonucunda hece vezniyle yazmaya başladı.

Türk Yurdu’nda pek büyük ve şöhretli üstatlar arasında ilk defa şiiri çıktığı ve uğradığı dergi idarehanesinde eline 1 altın da telif ücreti sıkıştırıldığı zaman duyduğu sevinç ve gururu hatıralarında: “O gün Bâbıâlî’den bir ordu gibi geçtim!” diye ifade edecektir (Bizim Yokuş). Türk Yurdu, Şâir, İnci (1919), Büyük Mecmua (1919) dergilerinde yayımlanan şiirleri ile tanındı (“Şâir”, onun çıkardığı ilk dergidir. Aralık-1918’le Mart-1919 arasında haftalık olarak 15 sayı çıkarılabilmiştir.). “Beş Hececiler” (Hâlid Fahri OZANSOY, Enis Behiç KORYÜREK, Orhan Seyfi ORHON, Yusuf Ziya ORTAÇ, Faruk Nafiz Çamlıbel) arasında yer aldı. Yusuf Ziya nazım yanında nesirlerinde de hece vezninin kullanımının ehemmiyeti üzerinde özellikle durmuş ve bu husus üzerinde muhtelif eserlerinde –meselâ inceleyecek olduğumuz Göç romanında- değişik ifadelerle hece ölçüsünün kullanımını takdir ve teşvik etmiştir.

Şiirleri Türk Yurdu, Servet-i Fünun (bilgi yelpazesi.net) ve Büyük Mecmua'da yayınlandı. Akbaba dergisinde akıcı bir dille, rahat okunur bir tarzda yazdığı fıkralarında siyasal mizahın özgün örneklerini verdi. Şiir ve gülmece yazılarının yanısıra roman, öykü ve oyunlar da yazdı.

Duygu ve düşünce bakımından olmasa bile, hece veznin Türkçe ile en pürüzsüz manzûmelerini söyleyebilen şâir olarak büyük şöhret kazandı. Kuvvetli kafiyeleri ve düzgün söylenişleriyle dış âhenkçe zengin manzumeleri hecenin sevilip tutunmasında çok mühim rol oynamıştır. O yıllarda Yusuf Ziya, belki biraz mübalağalı, fakat esasta haklı olarak “Hece’nin Tevfik Fikret’i” olarak anılıyordu. Hece ile şiirdeki başarısı bakımından, daha sonra herkesi geçecek olan Faruk Nafiz’den önce gelir.

Diken dergisinde (1918 – 20’de 64 sayı) Çimdik imzasıyla çok kere her sayıda ikişer mizahî manzumesi yer alıyordu. 1920 – 21 yıllarında da hecenin diğer şairleri ile birlikte Kitaplar dergisinde şiirler yayımladı. 1922’de Orhan Seyfi Orhon ile birlikte Akbaba isimli mizah dergisini çıkarmaya başladılar. Bundan sonra daha çok bir mizah yazarı ve şairi olarak faaliyet gösterdi. 1925’ten sonra mizah dışı şiirlerini, Orhan Seyfi ile birlikte çıkardıkları muhtelif dergilerde yayımladı. Bunlar arasında Ayda Bir dergisi (1935), şekli ve edebî muhtevası bakımından anılmaya değer güzellikte fakat kısa ömürlü bir dergi olmuştur.

6 + 5 11’li hece vezniyle yazmış, Lâle Devri’ni konu alan manzum Binnaz piyesi (1919) gerek dil, gerekse teknik ve sanat yönüyle devrin hece ile yazılmış en başarılı, en parlak eseri idi.

Nesri de sâde, fevkalâde kıvrak ve zevklidir. Türkçe ile güzel ifadenin sırrını keşfetmiş yazarlardandır. Mizah kudreti de vardır. Akbaba, fikrî ve siyasî bakımdan menfî izler de bırakmış, daima muhalif ve millet ekseriyetine zıt telâkkîlerde bir dergi görüntüsünü de vermiş olmakla beraber, mizah edebiyatımız için manzum ve mensur yazıcılıkta, fıkra, hikâye, nükte ve karikatürde bir okul hizmeti gördüğü de inkâr edilemez.

Eserleri

Roman:

Kürkçü Dükkanı (1931)

Şeker Osman (1932)

Göç (1943)

Üç Katlı Ev (1953)

Biyografik Roman:

İsmet İnönü (1946, 4. basım 1962).

Şiir:

Akından Akına (1916)

Aşıklar Yolu (1919)

Cen Ufukları (1920)

Yanardağ (1928)

Bir Selvi Gölgesi (1938)

Kuş Cıvıltıları (çocuk şiirleri, 1938)

Bir Rüzgar Esti (1952)

Oyun:

Kördüğüm (1920)

Latife (1919)

Nikahta Keramet (1923)

 Piyesleri:

 Binnaz (1919),

Nâme (1919),

Nikâhta Keramet (1923).

Mizah - Fıkraları:

Şen Kitap (1919)

Beşik (1943)

Ocak (1943)

Sarı Çizmeli Mehmed Ağa (1956)

Gün Doğmadan (1960)

Gezi-Anı/Hatırat-Biyografi:

İsmet İnönü (1946)

Göz Ucuyla Avrupa (1958)

Portreler (1960)

Bizim Yokuş 1966)