İstiare (Eğretileme) Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir? Açık ve Kapalı İstiare Nedir?

İstiare veya eğretileme, bir söz sanatı olarak edebiyatta önemli bir yere sahiptir. Bu sanat, teşbih söz sanatını içinde barındırır ve kendi içinde de oldukça incelikli bir yapıya sahiptir.

İstiare, benzeyen iki unsur arasındaki ilişkiye dayanır. Birini diğerinin yerine kullanarak yapılan bu benzetme, sözün etkisini artırır ve okuyucunun zihninde daha güçlü bir imge oluşturmasını sağlar. Benzeyen ve kendisine benzetilen gibi benzetmenin unsurlarını oluşturan kavramlar kullanılarak gerçekleştirilir. İstiare sanatının 3 türü bulunmaktadır: Açık İstiare, Kapalı İstiare ve Temsili İstiare.

Açık İstiare

Sadece kendisine benzetilen ile yapılan benzetmedir.

Örnek: “Ağaçlar, sonbaharda elbiselerini soyundular.” 

Bu dizede “elbise” sözüyle (kendisine benzetilen) yapraklar anlatılmaya çalışılmıştır.

Kapalı İstiare

Sadece benzeyen kullanılarak yapılan söz sanatıdır. Bu söz sanatında kendisine benzetilen kullanılmaz.

Örnek: “Yaldızlı perçemlerin ıslandıkça uzuyor

              “Yalnızlık damla damla şakağından sızıyor”

Yukarıdaki dizelerde “yalnızlık”, “suya” yahut da “tere” benzetilmiştir fakat kendisine benzetilen “su ya da ter” belirtilmemiş, özelliği olan “damlamak” söylenmiş bu şekilde kapalı istiare yapılmıştır.

Temsili İstiare

Temsili istiare teşbih sanatının özel bir şeklidir. Burada, bir şeyin özelliğini veya niteliğini vurgulamak için benzerlik yoluyla simgeler kullanılır. Temsili istiarede, genellikle bir benzetme yönü üzerinden bir unsur diğerine benzetilir böylece soyut bir kavramın somut bir şekilde anlatılması sağlanır.

Bu sanatın özünde; bir davranışın, eylemin veya düşüncenin sembolik bir şekilde ifade edilerek anlam kazanması yatar.

Örnek Şiir:

            “Bin gem ile bağlanan yağız at şâha kalkıyor

             Gittikçe yükselen başı Allah’a kalkıyor

            Son macerayı dinlememiş varsa, anlatın

            Râm etmek isteyenler o mağrur, asil atın.

            Beyhudedir her uzvuna bir halka bulsa da

            Boştur köpüklü ağzına gemler vurulsa da...

            Coştukça böyle sel gibi bağrında hisleri

            Bir gün başında kalmayacaktır seyisleri!”

                                                                               ...

Faruk Nafiz Çamlıbel’e ait olan yukarıdaki “At” şiiri, temsili istiareye bir örnektir. Şiirde, atın farklı özellikleri ile Türk milletinin özellikleri arasında benzerlik kurulmuştur. Şair, şiirde bir attan söz eder. Bu atın şaha kalktığını, zincirlerini ve seyislerini umursamadığını anlatır. Bu şiirde “at” Türk milletini anlatan bir sembol olarak verilmiştir. Yani şiirde Türk milleti şaha kalkan, zincirlerini ve seyisini önemsemeyen bir “ata” benzetilmiştir. Benzeyen: Türk milleti 

Kendisine Benzetilen: At

İstiare Sanatı Özellikleri

İstiare, edebî metinlerde sıkça kullanılan bir söz sanatıdır.

q Bu sanat, bir sözün benzetme amacıyla başka bir söz yerine kullanılmasını içerir ve aslında kısaltılmış bir teşbih olarak kabul edilebilir.

q İstiare hem bir mecaz hem de bir teşbih olarak değerlendirilir çünkü kullanılan söz, gerçek anlamının ötesinde bir anlam taşır.

q İstiareye konu olan sözün gerçek anlamını veya başlangıçta ifade ettiği temel anlamı anlamak için genellikle bir engelleyici işaret bulunur.

q Bu işaret, okuyucunun veya dinleyicinin sözün üzerinde düşünmesine ve daha derin anlamlar çıkarmasına olanak tanır.

q İstiareyi daha iyi anlamak için teşbih sanatını temel almak faydalıdır; çünkü istiarede, benzeyen veya benzetilen unsurlardan sadece biri kullanılırken diğeri sezdirilir.

q Edebiyatta ve özellikle şiirde, istiare sıkça kullanılan bir söz sanatıdır. Şairler, bu sanatı kullanarak metinlerine derinlik katar ve okuyucuların düşünce dünyalarını genişletirler.

Örnek:

                “Ufuktaki lambanın fitili kısıldı yavaş yavaş
                 Ve akşam çöküverdi dağların üzerine”

Benzeyen: Güneş. Söylenmemiş, hissettirilmiş.
Kendisine benzetilen: Lamba