Maktel Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Maktel-i Hüseyin

Maktel Nedir?

Maktel; İslam edebiyatında önemli bir yer tutan, mersiye türünün özel bir biçimidir. Özellikle Kerbela vakasında şehit edilen başta Hz. Hüseyin olmak üzere Kerbela şehitlerini konu edinen bu metinler, tarih boyunca hem edebî hem de dinî bir değer taşımıştır.

Tarihsel ve Edebî Kökenler

Maktel türünün ilk örneği Arap edebiyatında karşımıza çıkar. Ebu Mihnet tarafından yazılan “Kitab-u Makteli’l Hüseyin”, bu türün ilk ve en önemli örneklerinden biridir. Bu eser, Kerbela'da yaşanan trajediyi ve Hz. Hüseyin'in şehadetini detaylı bir şekilde anlatır.

Fars edebiyatında ise maktel türünün en başarılı örneği olarak Kaşifî'nin “Ravzatü’ş Şüheda” adlı eseri öne çıkar. "Ravzatü’ş Şüheda", Kerbela vakasının derin acısını ve şehitlerin yaşadıklarını duygusal bir dille aktarır.

Türk Edebiyatında Maktel

Türk edebiyatında maktel türü, özellikle Fars edebiyatından yapılan çeviriler ve şerhler ile zenginleşmiştir. "Ravzatü’ş Şüheda", birçok Türk şairi tarafından tercüme edilip şerh edilmiştir. Bu şairler arasında Gelibolulu Ali, Fuzûlî ve Lâmî gibi önemli isimler bulunmaktadır.

Türk edebiyatındaki ilk maktel örneği ise Kastamonulu Şâzî tarafından yazılan “Maktel-i Hüseyin” adlı mesnevidir. Bu eser, Türk edebiyatında Kerbela şehitlerini anma geleneğinin başlangıcını oluşturur. “Maktel-i Hüseyin”, Hz. Hüseyin'in Kerbela'daki kahramanlıklarını ve yaşanan trajediyi etkileyici bir dille anlatır.

Maktel türü sadece edebî bir tür olmanın ötesinde İslam kültüründe derin bir anma ve yas tutma geleneğinin de ifadesidir. Kerbela şehitlerinin hatırasını canlı tutan bu metinler, tarih boyunca farklı dillerde ve edebiyatlarda önemli eserler olarak varlığını sürdürmüştür. Arap, Fars ve Türk edebiyatında maktel türünün farklı ve özgün örnekleri, Kerbela'nın acısını ve Hz. Hüseyin'in mücadelesini nesilden nesile aktarmaya devam etmektedir.

Türk Edebiyatında Maktel-i Hüseyin Örnekleri

q Türk edebiyatının en eski makteli olan Kastamonulu Şâzî’nin Dâstân-ı Matel-i Hüseyin adlı eseri, sade bir Türkçe ile kaleme alınmış olup derin bir duygu yoğunluğu barındırmaktadır. Şâzî, olayları aktarırken Ebû Mihnef’in eserinden yararlanmıştır. Kastamonulu Şâzî’nin, Ebû Mihnef’in eserini kaynak olarak kullandığı, şu beyitlerden açıkça anlaşılmaktadır:

"İbn-i Mihnef Lutoğlı söyledi / Yezd-i Yahyâdan rivâyet eyledi

Ol dahı râvî rivâyet eyleyen / Sa’d-ı Vakkâs oğlıdur der söyleyen."

Bu beyitlerde de görüldüğü gibi Şâzî, Ebû Mihnef’in eserine sıkça atıfta bulunmuş ve onun rivayetlerini temel alarak eserini şekillendirmiştir. Bu eserdeki anlatım hem tarihsel gerçekliğe dayanmakta hem de okuyucuyu derinden etkileyen bir duygu dünyası sunmaktadır.

q Maktel-i Hüseyin türünde önemli eserler veren isimler arasında Âşıkî, Yûsuf-ı Meddah ve Molla Mustafa gibi üstatlar yer almaktadır. Bu değerli sanatçılar, Hüseyin'in şehâdeti konusunu derin bir duygusal ve edebî yetkinlikle işlemişlerdir. Her biri, kendi üslubu ve bakış açısıyla bu trajik olayı yeniden canlandırarak tarihî ve dinî eserler sunmuştur.