Mersiye Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Mersiye Örnekleri

Mersiye, Dîvan edebiyatında ölünün ardından duyulan derin üzüntü ve acıyı ifade etmek, aynı zamanda ölen kişinin değerlerini övmek amacıyla kaleme alınan bir nazım türüdür. Bu edebî tür genellikle kutsal günlerde veya ölüm törenlerinde okunan şiirler olarak bilinir ve mersiyehan adı verilen kişiler tarafından seslendirilir.

Mersiye, devlet büyüklerinin veya sevilen birinin ölümünden kaynaklanan derin üzüntüyü ifade etmektedir. Bu şiirlerde, ölen kişinin övgüye değer nitelikleri ve olumlu yönleri vurgulanarak anlatılır. Dolayısıyla mersiyeler, bir bakıma methiyelerle benzerlik gösterir.

Bu tür şiirler genellikle lirik bir anlatıma sahiptir ve terkib-i bend biçiminde yazılır. Ancak kaside ve terci-i bend biçiminde de yazılmış mersiyeler mevcuttur. Örneğin, Taşlıcalı Yahya, Sami, Fünuni, Rahmi, Fazlı, Nisayi, Müdami gibi Divan şairleri, Kanuni Sultan Süleyman'ın oğlu Şehzade Mustafa için yazdıkları mersiyelerle tanınır. Bunun yanında Bâk’nin “Kanuni Mersiyesi” de bilinen mersiyelerdendir.

Mersiyeler sadece bireylerin ölümü üzerine değil, aynı zamanda savaşlarda kaybedilen yerler için de yazılır ve bu durumlarda "vatan mersiyesi" adını alır. Hatta hayvanların ölümüne dair yazılmış mersiyeler dahi bulunmaktadır.

Halk edebiyatında ağıtın karşılığı olan mersiye, şairlerin duygusal derinlikle örülü bir üslup kullanarak ölen kişinin hatırasını yaşatmayı ve ona olan sevgi ve saygılarını ifade etmeyi amaçlar.

Mersiye Özellikleri

q Dîvan edebiyatının önemli nazım türlerinden biri olan mersiye; ölen bir kişiyi övmek, onun iyi taraflarını vurgulamak ve duyulan acıyı dile getirmek amacıyla yazılır.

q Bu tür şiirlerde genellikle kişinin cömertliği, kahramanlığı, yapmış olduğu hizmetler ve topluma katkıları öne çıkarılır.

q İslamiyet öncesi Türk edebiyatında "sagu", Halk edebiyatında ise "ağıt" olarak adlandırılan bu türler, ölüm üzerine duyulan üzüntüyü ve ölen kişinin övgüsünü içerir.

q Fars edebiyatında ilk mersiye örnekleri Rudeki'ye aittir. Türk edebiyatında ise Alp Er Tunga sagusu, bilinen ilk Türkçe ağıt manzumesidir.

q Dîvan edebiyatında ise XV. yüzyılda Ahmedî tarafından yazılan mersiyeler öne çıkar. Ahmedî'nin Süleyman Şah'ın ölümü üzerine kaleme aldığı mersiye bu dönemdeki önemli örneklerden biridir.

q Türk edebiyatında en çok mersiye yazılan kişi ise Kanuni'nin oğlu Şehzade Mustafa'dır.

q Ünlü Dîvan şairi Bâkî'nin Kanuni Sultan Süleyman'ın ölümü üzerine yazdığı Kanuni Mersiyesi, bu türün seçkin örneklerindendir.

q 8 bentten oluşan bu mersiye, Arapça ve Farsça kelimelerin yoğun kullanımıyla dikkat çeker ve dil olarak oldukça ağırdır.

q Aruz ölçüsüyle ve Mef’ûlü fâilâtü mefâilü fâilün kalıbıyla yazılan bu mersiye, Kanuni Sultan Süleyman'ın ölümüne duyulan derin üzüntüyü ve onun şahsında Osmanlı Devleti'ne olan bağlılığı yansıtır.

Mersiye Örnekleri

Örnek 1

Meded meded bu cihânûn yıkıldı bir yanı
Ecel Celâlîleri aldı Mustafâ Han’ı

Tulundı mihr-i cemâli, bozuldı dîvânı
Vebâle koydılar âl ile Âl-i Osmânı.

Geçerler idi geçende o merd-i meydânı
Felek o cânibe döndürdi şâh-ı devrânı.

Yalancınun kuru bühtânı bugz-ı pinhânı
Akıtdı yaşumuzı yakdı nâr-ı hicrânı.

Cinâyet itmedi cânî gibi anun cânı
Boguldı seyl-i belâya, tagıldı erkânı.

N’olaydı görmeye idi bu mâcerâyı gözüm
Yazuklar ana revâ görmedi bu râyı gözüm.

...

(Taşlıcalı Yahya/ Şehzade Mustafa Mersiyesi)

Örnek 2

Ey pây-bend-i dâm-geh-i kayd-ı nâm ü neng
Tâ key hevâ/yi meşgale-i dehr-i bî-direng

An ol günü ki âhir olub nevbahâr-ı ömr
Berg-i hazana dönse gerek ruy-ı lale-reng

Âhir mekânının olsa gerek cür’a gibi hâk
Devrân elinde irse gerek câm-ı ayşa seng

İnsân odur ki âyine veş kalbi sâf ola
Sînende n’eyler âdem isen kîne-i peleng

İbret gözünde niceye dek gaflet uyhusu
Yetmez mi sana vâkıa-i şâh-ı şîr-çeng

Ol şeh-süvâr-ı mülk-i saâdet ki rahşına
Cevlân deminde arsa-i âlem gelürdi teng

Baş eğdi âb-ı tîğına küffâr-ı Engerüs
Şemşîri gevherini pesend eyledi Freng

Yüz yire kodu lûtf ile gül-berg-i ter gibi
Sanduka saldı hâzin-i devrân güher gibi

...

(Bâkî/ Kanuni Sultan Süleyman Mersiyesi)