Mevlid Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Mevlid

Mevlid nazım türünün kelime anlamı; "bir kişinin doğumu, doğduğu yer ve zaman" şeklindedir. Ancak mevlid terimi, özellikle Hz. Muhammed’in doğumu ve doğumuyla meydana gelen hadiseler, hayatı, mucizeleri, ahlâkı ve ölümü gibi çeşitli yönlerini anlatan eserleri ifade eder.

Mevlid türü eserler, köklerini Arap edebiyatındaki siyerlerden alır. Türk edebiyatında mevlid türünün en bilinen ve ilk örneklerinden biri, 15. yüzyılda Süleyman Çelebi tarafından yazılan Vesiletü’n Necat adlı eserdir. Vesiletü’n Necat, mevlid türünde müstakil olarak yazılmış ilk eserdir ve mesnevi nazım biçimi ile kaleme alınmıştır.

Bu değerli eser, Süleyman Çelebi’nin, Âşık Paşa’nın Garibnâme’si, Ahmedî’nin İskender-nâme’si ve Kadı Darir’in Siretü’n Nebi’si gibi önemli eserlerden etkilendiğini gösterir. Vesiletü’n Necat, açık ve yalın bir Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış olup dönemin dil özelliklerini ve edebî tarzını yansıtır.

Mevlid türünde kaleme alınan eserlerde en çok kullanılan nazım şekli "mesnevi"dir. Edebiyat dünyasında genellikle uzun konuları anlatmak için tercih edilen mesnevi, kendine has düzenleme özellikleri ile diğer nazım şekillerinden ayrılır.

Mevlid mesnevilerinde dikkati çeken belirgin özelliklerden biri, haneli şiirlerde rastlanan vasıta beyitlerinin tekrarlanmasıdır. Bu durum, Garibnâme ve Muhammediyye mesnevilerinde de görülmektedir. Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inde neredeyse her bölümün sonunda tekrar edilen beyitler, bu özelliğin en bilinen örneklerindendir:

“Ger dilersiz bulasız oddan necât

 Işk ile derd ile aydun es salât” (Süleyman Çelebi)

Bu dizeler, mevlid mesnevilerinin karakteristik yapısını ve tekrar eden beyitlerin nasıl kullanıldığını açıkça göstermektedir.

Mevlid Örnekleri

Örnek 1

Ger dilersiz bulasız dârü’s-selâm

Sıdk ile din es-salâtü ve’s-selâm

(Yahya Bahşî)

Örnek 2

İlm-i ledünnî şâhının

Togdıgı günlerdir gelen

Evc-i nübüvvet mâhının

Togdıgı günlerdir gelen

Bâdî-i îcâd-ı cihân

Şâh-ı zemîn ü âsumân

Ol pâdişâh-ı ins ü cân

Togdıgı günlerdir gelen

(Hasan Nâdir/Murabba)

Örnek 3

Günâh-kâr bir elemkeş rû-siyâhım yâ Resûlallah

Şefâat kânısın yok iştibâhım yâ Resûlallah

Hayâl-i hasretinle olmuşum mebhût u ser-gerdân

Salât-i penc-gâhta kıble-gâhım yâ Resûlallah (Tahir Nadi/Gazel)

Örnek 4

Mefhar – i Mevcudât, Hazret-i Fahr-i Alem
Muhammed Mustafâ râ Salevât

Allâh adın zikredelim evvela
Vacib oldu cümle işte her kula

Allâh adın her kim ol evvel anâ
Her işi âsan eder Allâh anâ

Allâh adı olsa her işin önü
Hergiz ebter olmaya anın sonu

Bir kez Allâh dese şevkile lisan
Dökülür cümle günah misli hazan

İsm-i pâkin pâk olur zikreyleyen
Her murada erişir Allâh diyen

Aşk ile gel imdi Allâh diyelim
Dert ile göz yaş ile ah edelim

Ola kim rahmet kıla ol padişah
Ol Kerimü ol Rahimü ol ilâh

Birdir ol birliğine şek yokdürür
Gerçi yanlış söyleyenler çok dürür

Cümle alem yok iken ol var idi
Yaradılmıştan Gani Cebbâr idi

Var iken ol yok idi ins-ü melek
Arşü ferşü ayü güm hem nüh felek

Sün ile bunları, ol var eyledi
Birliğine cümle ikrar eyledi

Kudretin izhâr edüp hem ol Celil
Birliğine bunları kıldu delil

‘Ol!’ dedi bir kere var oldu cihan
‘Olma!’ derse, mahv olur ol dem hemân

Haşre dek ger denilirse bu kelâm
Nice haşr ola, bu olmaya temâm

Pes Muhammeddir bu varlığa sebeb
Sıdk ile ânın rızasına kıl taleb

Ey azizler işte başlarız söze
Bir vasiyet kılarız illa size

Ol vasiyyet kim derim hem tuta
Mis gibi kokusu canlarda tüte

Hakk Teala rahmet eyleye anâ
Kim beni ol bir dua ile anâ

Her kim diler bu duada buluna
Fatiha ihsan ede ben kuluna

(Mevlid/Süleyman Çelebi)