Tariz Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir? Tariz Söz Sanatı Örnekleri

Tariz, edebî bir sanat türü olup "dokundurma", "sitem etme" ve "iğneleme" gibi anlamlara gelir. Bu sanat türünde, sözlerin yüzeydeki anlamının tam tersi amaçlanarak kullanılır ve genellikle keskin bir alay ve eleştiri içerir. Tariz, kinayeden daha keskin bir etki yaratır ve sözlerin altında gizli bir mizah veya eleştiri barındırır. Yazılı metinlerde tariz kullanılırken bazen parantez içerisinde ünlem (!) işaretiyle belirtilir.

Tariz, bir metni daha etkili hâle getirmek için kullanılabilir. Özellikle mizah yönü ağır basan metinlerde tariz sıkça kullanılır çünkü okuyucunun dikkatini çekmek ve belirli bir mesajı daha güçlü bir şekilde iletmek için etkili bir araçtır. Tariz, yazarın dil ve söylem becerilerini sergilemesine olanak tanırken aynı zamanda metnin derinliğini ve zenginliğini artırır.

Tariz Sanatı Özellikleri

q Tariz sanatı temel özelliklerinden biri, bir bütün olarak yayılmasıdır. Diğer bazı sanat türlerinde, tevriye ya da kinaye gibi, belirli bir sözcüğe odaklanılmaz; tam tersine tariz sanatı bir beyit, bir metin veya bir dizeye yayılır. Bu da bize tarizin tekillik yerine bütünlük ve metne yayılma sağlayan bir sanat olduğunu gösterir.

q Tariz sanatının bir diğer özelliği ise üstü örtük anlatımıdır. İlk bakışta bir beyitte tariz olduğunu fark etmek zaman alabilir. Ancak baskın olarak kullanılan sözcüklere odaklanarak tariz sanatını daha kolay anlayabiliriz. Bu sayede tariz sanatının inceliklerini ve derinliklerini daha iyi kavrayabiliriz.

q Tariz sanatından yararlanılarak yazılmış bir beyit ya da şiir genellikle bir olayı anlatır. Ancak bu olayı bilmeden tariz sanatını anlamak zor olabilir. Örneğin, Ziya Paşa'nın Ali Paşa'yı sevmediğini ya da Ali Paşa'nın Girit'i İngilizlere bıraktığını bilmeden bir beyitteki tarizi doğru bir şekilde yorumlamak mümkün olmayabilir.

q Ne yazık ki tariz sanatı her zaman şairler için hayırlı olmamıştır. İğneleme yeteneği olan birçok aydınımız, geçmişten günümüze bu sanatın sonucunda zorluklar yaşamıştır. Nef’i, Pir Sultan Abdal, Aziz Nesin gibi değerli şairler, tariz sanatını kullanırken bazı zorluklarla karşılaşmış ve hatta bu sanatın yarattığı etkilerle mücadele etmişlerdir.

Tariz Sanatı Örnekleri

q “Üçkağıtçı düzen geçip gitmeden
Her ocakta üç-beş baykuş ötmeden
Çabuk “Devlet malı deniz” bitmeden
Doğmaya gayret et, doğmaya bebek
Sonra geç kalırsın yağmaya bebek”

Açıklama: Sanatçı, toplumun ahlâkî değerlerindeki çöküntüyü vurgulamak amacıyla bir dörtlük oluşturmuştur. Bu eserde, dürüstlüğün ve adaletin önemine dikkat çekilirken "Devletin malı deniz, yemeyen domuz" düşüncesine karşı çıkılmaktadır. Sanatçı, henüz doğmamış bir bebeğe hitap ederek toplumdaki ahlâkî erozyonun önüne geçilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Ancak bu mesajı doğrudan ifade etmek yerine tariz sanatını kullanarak okuyucunun düşünmesini sağlamaktadır.

q “Vermedi ablukada şan-ı donanmaya halel
İngiliz devletine olsa sezadır amiral”

Açıklama: Osmanlı donanması, İngiliz donanmasını ablukaya alarak büyük bir çaba göstermişti. Ancak başarılı olamayınca bu başarısızlığın ardından Ali Paşa için bir şiir söylenmişti. Bu şiirde, olayın zıttı kastedilerek donanmanın yaşadığı zorluklar ve başarısızlıklar dile getirilmiştir.

                “Her nere gidersen eyle talanı

              Öyle yap ki ağlatasın güleni

              Bir saatte söyle yüz yalanı

              El bir doğru söz söylerse inanma”

Açıklama:

Bu dörtlükte şair, okuyucuya öğüt verirken aslında tam tersini işaret etmektedir. Talan etmek yerine korumayı, gülenleri ağlatmak yerine sevindirmeyi, yalan söylemek yerine doğruyu söylemeyi ve başkalarının sözüne inanmamak yerine güvenmeyi vurgular. Şair, okuyucuya yapıcı ve olumlu davranışları teşvik ederken ahlâkî değerleri ön plana çıkarır ve insan ilişkilerinde dürüstlük, adalet ve empatiyi öğütler.