Miraciye Nedir? Özellikleri Nelerdir? Dîvan Edebiyatında Miraciye

Edebiyatta Hz. Muhammed’in Miraç mucizesini konu alan şiirlere “Miraciye”denir. Miraç; sözlük anlamı olarak "çıkılacak, yükselecek yer, merdiven, göğe yükselme" demektir. Bu olay, Hz. Muhammed’in Cebrail’in rehberliğinde bir gece Mekke’den Kudüs’teki Mescid-i Aksa’ya götürülmesi ve oradan semaya yükseltilmesi mucizesidir. Hicri takvime göre Recep Ayı’nın yirmi yedinci gecesi, İslam dünyasında Miraç Kandili olarak kutlanmaktadır.

Türk Edebiyatında Miraç konusunu işleyen birçok manzum ve mensur eser yazılmıştır. Bu eserlere genel olarak miraciye veya miracnâme gibi isimler verilmiştir. Miraciyelerde peygamberin özellikleri, Miraç yolculuğunda kullanılan binekler ve bu yolculuk sırasında yaşananlar, âyetler ve hadislerden alıntılarla birlikte anlatılır. Hz. Peygamber, Mekke’den Beytü’l Makdis’e Burak adlı binek ile oradan dünyanın semasına Mirac ile yedinci semaya meleklerin kanatları üzerinde Sidretü’l Münteha’ya Cebrail’in kanadı üzerinde ve Kâbe Kavseyn’e Refref adlı binek ile yükselmiştir. Genellikle kaside veya mesnevi biçiminde yazılan bu şiirlerin bazıları bestelenmiş ve cami ile tekkelerde okunmuştur. Bu şiirleri ezgiyle okuyanlara mirachan denir.

Bu olağanüstü olay, şiirlerde detaylı bir şekilde işlenir ve okurlara Peygamberin yaşadığı manevi yükselişi derinlemesine hissettirir. Miraciyeler, İslam kültüründe hem edebî hem de dinî açıdan önemli bir yere sahiptir ve asırlardır okunarak manevi bir miras olarak aktarılmaktadır.

18. yüzyılın ilk yarısında yetişmiş olan Şeyhü’n-Nâyî Osman Dede, Mirâciyyeler arasında en meşhur olanını kaleme almıştır. Bu eşsiz eser hem güftesi hem de bestesi ile Mi’rac hadisesinin yüceliğine yakışır bir ihtişamla yaratılmış ve bu alandaki uzmanlar tarafından büyük bir başarı olarak kabul edilmiştir.

Türk Edebiyatında Miraciye Yazan Sanatçılar

Türk edebiyatının önemli eserlerinden biri olan Miracname, Fahreddin Attar tarafından yazılmış ve Melik Bahşi tarafından aynı şekilde yazılmıştır. Miracname'nin etkisi ve önemi, zaman içinde birçok ünlü şairin dikkatini çekmiştir.

Seyyid Nizameddin Seyfullah, Ganizade Nadiri, Nevi-zade Ataî, Neşatî Dede, Lebib Efendi, Nabî, Aîaaddir, Sabit, Abdü’baki Arif, Nazım, Seyyid Vehbi ve Faiz Efendi gibi pek çok şair, Miracname'nin etkisi altında kalmış ve kendi yorumlarıyla bu eseri yeniden şekillendirmişlerdir. Her biri kendi döneminin önemli şairleri olan bu isimler, Miracname'nin derin anlamlarını kendi tarzlarıyla ifade etmişlerdir.

Miraç Kandili’nde Miraciye İcrası

Miraç Kandili'nde Mirâciye, Nâyî Osman Dede'nin önderliğinde gerçekleştirilirdi ve bu özel geceyi anlamlandırmak için cami, mevlevîhâne ve tekkeler gibi çeşitli mekânlarda icra edilirdi.

Namazın sonunda bir hâfız, İsrâ sûresinin baş kısmını okurdu. Ardından Fâtiha duasının bitiminde iki mirachan, yan yana duran iki kürsüye çıkarak eseri birlikte icra ederdi. Bu sırada kürsülerin altında oturan zikir ustaları, her mısranın sonunda "sallû aleyh" ifadesini kullandıkları makama göre topluca söylerlerdi. Altıncı bahrin her mısrasının sonunda ise "minna’s-salât" ifadesi tekrarlanır, münâcâthânesinde ise "ıkbel yâ mücîb" ifadesi yankılanırdı. Ayrıca her bahrin başında o baha özel zikirler okunurdu.

Mirâciye esnasında dinleyicilere gül suyu serpilir, Hz. Peygamber'e sunulan içecekleri temsilen şerbet ve süt ikram edilir ayrıca geleneksel olarak şeker dağıtılırdı. Mirâciye tamamlandıktan sonra genellikle Necm sûresinin miraca dair kısmından veya Bakara Sûresi’nden bir aşr-ı şerif okunur, ardından mirac duası ile son bulurdu. Bu ritüel, Miraç Kandili'ni anlamlandırmak ve özel bir anlam yüklemek adına toplumsal ve manevi bir birliktelik oluştururdu.