Müstezat Nedir? Özellikleri Nelerdir? Müstezat Örnekleri

Müstezat, uzun ve kısa dizelerden oluşan bir nazım şeklidir. Her bir kısa dize, gazeldeki dizeye eklenir ve bu eklenen kısa dizelere "ziyâde" denir. Aruz ölçüsüyle yazılır ve tek bir kalıbı vardır. Uzun mısralar (Mef'ulü/Mefailü/Mefailü/Feulün) ve kısa mısralar (Mef'ulü/Feulün) şeklinde sıralanır. Kafiyeleniş biçimi gazel gibidir. Uzun ve kısa dizeler aralarında kafiyelenir (AaAa/BbAa/CcAa). Makta beyti bulunmaz, konu genellikle gazelde işlenen konuları içerir. Kısa dizelerin okunması veya okunmaması, beytin anlamını etkilemez çünkü bütünsel bir anlamı vardır. Müstezatlarda tek ziyâdeli olanları "sade", çift ziyâdeli olanları ise "çift" adıyla anılır. Bazı müstezatlar birden fazla satır ziyâde içerebilir.

Müstezat Özellikleri

q Müstezat nazım şekli, Türk edebiyatında özellikle Divân edebiyatında karşımıza çıkan bir nazım biçimidir.

q Her beyitte uzun mısraların sonuna eklenen ve ziyâde mısra da denilen kısa mısralar, bu nazım şeklinin belirgin özelliklerindendir.

q Bu mısralar, gazel tarzından etkilenmiştir ve genellikle divanların gazelleri ve kasideleri arasında yer alır.

q Müstezat nazım şeklinde aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabı gibi temalar işlenir.

q Divan şiirinin sanatlı ve artistik yönlerinden birini oluşturan bu nazım biçimi, kısa dizeler içermesine rağmen her beyit bir bütünlük oluşturacak şekilde düşünülerek yazılır.

q Bu da okunsa da okunmasa da beytin anlamının net bir şekilde algılanmasını sağlar.

Müstezat Örnekleri

Örnek 1

Çeşmüm acı yaş ile ağularla kanupdur

Cism ise yanupdur

Ol çeşm-i siyeh neyleyem efsâne sanupdur 

Gönlüm usanupdur

                                                       (Şeyh Galib)

Örnek 2

“Bülbül yetişir bağrımı hûn etti figânın
  Zabt eyle dehânın
 

  Hançer gibi deldi yüreğim tîg-i zebânın
  Te’sîr-i lisânın”

Serbest Müstezat Nedir?

Serbest müstezat, Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatının önemli bir nazım biçimidir. Özellikle 19. yüzyılın sonlarına doğru Servet-i Fünûncular tarafından geliştirilmiştir. Divân şiirindeki müstezat biçiminden ayrılan serbest müstezat hem aruz hem de hece ölçüsüyle yazılabilir.

Bu nazım biçimi, temel olarak alınan kalıbın çeşitli parçalarının farklı düzenlerde kullanılabilmesi özelliğiyle dikkat çeker. Uzun ve kısa mısraların belirli bir düzene bağlı olmadan kullanılması, kafiye örgüsünün de şairin tercihine göre düzenlenmesi serbest müstezatın özgürlüğünü ortaya koyar.

Serbest müstezatın Divân şiirindeki müstezat biçiminden farkı, daha özgür bir yapıya sahip olmasıdır. Bu biçim, Fransa'da sembolizmin yaygın olduğu bir dönemde ortaya çıkmıştır ve Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âtî şairleri tarafından sıklıkla kullanılmıştır.

Özellikle Tevfik Fikret, Cenap Sahabettin ve Ahmet Haşim gibi önemli şairler, serbest müstezatı başarıyla kullanmışlardır. Bu biçim, Türk edebiyatında serbest nazıma geçişin bir basamağı olarak da görülmüştür ve modern şiirin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.

Serbest Müstezat Örneği

KIŞ

Yine kış,

Yine şems-i mesâda, ah o bakış,

Yine yollarda serseri dolaşan

Âşiyânsız tuyur-ı pür-nâliş( inleyen yuvasız kuşlar) Tehi kalan ovalar

Sükût eder sanılır mevsimin gumûmuyla

Harab olan sarı yollarda kalmamış ne gelen,

Ne giden,

Şimdi yalnız kavafil-i evrâk (yaprak yığını)

Mütemadî sürüklenir bir uzak

Ufk-ı pür-ıztırab u nermide.Yine kış, yine kış

Bütün emelleri bir ağlayan duman sarmış      

                                                          (Ahmet Hâşim)