Tecâhül-i Ârif Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir? Tecâhül-i Ârif Sanatı Örnekleri

Tecahül-i ârif, bir şairin çok iyi bildiği bir konuyu bilmiyor gibi yaparak veya görmezden gelerek anlam inceliği yaratması veya nükte yapmasıdır. Bu sanat tekniği, özellikle şiirde sıkça kullanılan ve anlatıma güç katan bir yöntemdir. Şairler, özel bir amaç doğrultusunda bilmediklerini veya görmezden geldiklerini imâ etmek suretiyle güçlü bir anlatım oluştururlar.

Tecahül-i ârif, genellikle şiirlerde karşımıza çıkan ve okuyucunun dikkatini çeken bir tekniktir. Şairler, bu yöntemi kullanarak metinlerine derinlik katarlar ve okuyucuyu düşündürürler. Bu nedenle tecahül-i ârif, şiirde kuvvetli bir ifade aracı olarak kabul edilir. Tecâhü-i Ârif sanatı İstifham söz sanatından sıkça yararlanır.

Tecâhül-i Ârif Sanatı Örnekleri

q “Gökyüzünün başka rengi de varmış,

            Su insanı boğar, ateş yakarmış.”

q “Şu karşıma göğüs geren,

            Taş bağırlı dağlar mısın?”

q “Saçların dalgalı, boya mı sürdün?

            Gelmiyorsun artık, bana mı küstün?”

q “Yılın ilk karı yağdı
İyice kısaldı günler
Ölülerimiz üşür mü ki?”

q “Geç fark ettim taşın sert olduğunu

             Su insanı boğar, ateş yakarmış.

             Her doğan günün bir dert olduğunu

             İnsan bu yaşa gelince anlarmış.”

Açıklama:  

Şair, taşın sertliğini ve suyun insanı boğduğunu çok iyi bilmektedir. Ancak şiirinde bunları bilmiyormuş gibi hissettirerek bir incelik ve nükteli bir anlatımı amaçlamıştır. Tecâhül-i ârif sanatına başvurarak bilmezlikten gelmeyi ustalıkla kullanmıştır. Bu şekilde okuyucuyu düşündürmeyi ve derin bir anlam arayışına sevk etmeyi hedeflemiştir.

BU ELLER MİYDİ

Bu eller miydi masallar arasından
Rüyalara uzattığım bu eller miydi?
Arzu dolu, yaşamak dolu,
Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan?

Bilyaların aydınlık dünyacıkları
Bu eller miydi hayatı o dünyaların?
Altın bir oyun gibi eserdi
Altın tüylerinden mevsimin rüzgârı.

Topraktan evler yapan bu eller miydi?
Ki şimdi değmekte toprak olan evlere.
El işi vazifelerin önünde
Tırnaklarını yiyerek düşünmek ne iyiydi.

Kaybolmuş o çizgilerden
Falcının saadet dedikleri.
O köylü çakısının kestiği yer
Söğüt dallarından düdük yaparken...

Bu eller miydi kesen mavi serçeyi?
Birkaç damla kan ki zafer ve kahramanlık.
Yorganın altına saklanarak
Bu eller miydi sevmeyen geceyi?

Ayrılmış sevgili oyuncaklardan
Kırmış küçücük şişelerini.
Ve her şeyden ve her şeyden sonra
Bu eller miydi Allaha açılan!

                                            (Fazıl Hüsnü Dağlarca)

Açıklama:

Şair, bu şiirinde ustalıkla bir gerçeği anlamak istemezlik hâlini ifade ederken aynı zamanda nükteli bir üslup kullanmıştır. "Bu eller miydi?" sorusuyla bilgi sahibi olmadığını ima ederek tecâhül-i ârif sanatını kullanmıştır. Bu sanat, bilinçli bir şekilde bilgiye sahip olup bilmezlikten gelme durumunu işler.

q “Eğilmiş arza kanar, muttasıl kanar güller

             Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller

             Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer?”

Açıklama:

Ahmet Haşim'in "Sular mı yandı neden tunca benziyor mermer?" dizesiyle şairin bilinçli bir şekilde gerçeği göz ardı etmesi kendini gösterir. Şair, aslında suların yanmayacağını gayet iyi bilmektedir ancak bu gerçeği şiirinde yansıtmak yerine okuyucuya sorgulatmak amacıyla bilmezlikten gelir.

Bu dizede, suyun tunca benzemesiyle doğal bir çelişki oluşturularak okuyucunun dikkatini çeker ve onu düşünmeye sevk eder. Sanki suyun yanmış gibi bir görüntüsü olduğu imâ edilerek gerçekle yaratılan imgeler arasında bir çatışma yaratılır. Bu çatışma, şairin bilinçli olarak gerçekliği sorgulama ve okuyucunun da bu sorgulamaya katılma isteğini uyandırma çabasını gösterir.

Tecâhül-i ârif, şairin sanatsal ifadesinde ironi ve çelişkiyi kullanarak okuyucunun düşünce dünyasını zenginleştiren bir sanat biçimidir. Ahmet Haşim'in bu dizesi de bu sanatın örneklerinden biridir zira gerçeği bilmesine rağmen bilmezlikten gelerek okuyucunun üzerinde derin bir etki bırakmayı hedeflemiştir.