Telmih Sanatı Nedir, Özellikleri Nelerdir? Telmih Sanatı Örnekleri

Telmih sanatı, başta Divân edebiyatı olmak üzere birçok eserde sıklıkla kullanılan bir söz sanatıdır. Anlamı "hatırlatma" olan telmih, bir olayı veya kişiyi dolaylı yoldan anlatarak okuyucunun zihninde onu canlandırmasını sağlar. Bu sanatın özellikleri arasında şunlar ön plana çıkar:

q Telmih sanatı, genellikle "andırma" olarak da adlandırılır ve dolaylı bir anlatım tarzını benimser. Bir olay veya kişiden bahsetmek istendiğinde direkt olarak ifade etmek yerine okuyucunun zihninde bu konuya işaret eden ipuçları verilir.

q Dinî metinlerde, Halk Hikâyelerinde ve Divân edebiyatında sıkça rastlanan telmih sanatı, anahtar kelimelerle olayı anlatmaya çalışır.

q Bu anahtar kelimeler, okuyucunun metni anlamlandırmasına yardımcı olur ve asıl konuya bu kelimeler aracılığıyla ulaşılır.

q Telmih sanatında anımsatılan şey, genellikle detaylı bir şekilde açıklanmaz. Birkaç sözcükle ifade edilen bu hatırlatmalar, okuyucunun zihninde canlanan bir tablo oluşturur ve eserin derinliğini artırır.

q Ortak kültür, telmih sanatında büyük önem taşır. Çünkü bu sanatta işaret edilen olay veya kişiler, okuyucunun bu kültürel birikimi üzerinden anlamlandırılır ve benzerlikler kurulur.

q Telmih sanatının temelinde, duygu ile olay veya kişi arasında gizli bir benzetme bulunur. Bu benzetme, okuyucunun metni daha derinlemesine anlamasına yardımcı olur ve eserin etkisini artırır.

Telmih Sanatı Örnekleri

q Mu’cizi bir bahr-ı bî pâyân imiş âlem kim
Yetmiş andan min min âteşhâne-i küffâra su

                                                                               (Fuzulî)

Açıklama:

Hz. Muhammed’in doğumuyla birlikte bin yıldır sönmeyen Kisra dağı ateşinin sönmesi, telmih söz sanatından yararlanılarak anlatılmıştır.

q Hür ufuklarda donanmış iki yüz pâre gemi
Yeni doğmuş aya baktıkları yerden geliyor

                                                  (Yahya Kemal Beyatlı)

Açıklama:

Yahya Kemal Beyatlı'nın eserindeki telmih sanatı, Osmanlı İmparatorluğu dönemine ait olan ve denizcilerin yeni ayın doğup doğmadığını anlamak için denize açıldığı geleneksel bir uygulamaya gönderme yapıyor. Donanma mensupları, yeni ayın aydınlattığı deniz yüzeyini gözlemleyerek ve ayın doğduğu yönü izleyerek takvimlerini güncellerlerdi. Bu hem denizcilik bilgisinin hem de gözlem yeteneklerinin önemli bir göstergesiydi. Yahya Kemal Beyatlı'nın bu geleneğe atıfta bulunması, eserine derinlik ve kültürel bir bağ kurma çabasıyla özgün bir dokunuş katmıştır.

q Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor Tevhid'i

            Bedr'in aslanları ancak bu kadar şanlı idi.

                                                (Mehmet Âkif Ersoy)

Açıklama:

Mehmet Âkif'in şu şiirinde, Çanakkale'de savaşan Türk ordusunu, peygamberimizin Bedir Savaşı'ndaki ordusuna benzetmiştir. Bedir Savaşı'nda, az sayıda olan Müslümanlar büyük bir müşrik ordusunu yenerler. Çanakkale Savaşı'nda da benzer bir durum söz konusudur. Türk askeri, yeterli silaha sahip olmamasına rağmen inanılmaz bir kararlılıkla savaşır ve zafer elde eder. Bu olay, Türk milletinin direniş ve cesaret dolu tarihinde önemli bir yer tutar.

Mehmet Âkif'in ifade ettiği gibi Çanakkale'de Türk ordusu, gerçekten de peygamberimizin Bedir Savaşı'ndaki az sayıda olan ancak büyük bir inançla savaşan ordusuna benzemektedir. Bu benzetme, Türk milletinin tarih boyunca gösterdiği direniş ve kararlılıkla özdeşleşmiştir.

q Seyretti hava üzre denir taht-ı Süleyman

            O saltanatın yeller eser şimdi yerinde.

                                                             (Ziya Paşa)

Açıklama:

Ziya Paşa'nın Hz. Süleyman'a atıfta bulunduğu bu dizeler, dünyanın geçiciliğini vurgulayan etkileyici bir ifadedir. Süleyman peygamberin muazzam mal varlığı, gücü ve hükümranlığı, insanların dünya nimetlerine bağlılığının bir sembolü olarak görülebilir. Ancak Ziya Paşa'nın ifadesiyle bu dünyevî zenginlikler ve güç, aslında geçicidir ve insanın gerçek varlığına ilişkin değildir.

Hz. Süleyman'ın hükümdarlığı ve serveti, onun Allah'ın lütfuyla kazandığı bir nimettir ve bu nimetlerin gerçek değeri, insanın ruhsal ve manevi zenginliği ile ölçülür. Ziya Paşa'nın vurguladığı gibi dünya nimetleri gelip geçicidir ancak insanın vicdanı, ahlâkî değerleri ve manevi yönelimi sonsuzluğa uzanır. Gerçek hazine, insanın içsel dünyasındaki güzellikler ve erdemlerdir.

Bu nedenle Ziya Paşa'nın bu sözleri, insanları dünya nimetlerine aşırı derecede bağlı olmaktan alıkoymak ve onları manevi değerlere odaklanmaya teşvik etmek amacıyla güçlü bir şekilde ifade edilmiştir.

q Ey dost senin yoluna

            Canım vereyim Mevla

            Aşkını komayayım

            Od'a gireyim Mevla

                        (Yunus Emre)

Açıklama:

Yunus Emre'nin bu dizelerde ustalıkla telmih sanatını kullanmıştır. O gün, Nemrut'un hiddet dolu emriyle Hz. İbrahim, ateşin alevleriyle karşı karşıya kaldı. Ancak onun içindeki iman, bu alevleri bile söndürecek güce sahipti. Gözleriyle Nemrut'a bakarken kalbi, Allah'ın kudretine ve lütfuna olan derin inancıyla doluydu. O anda ateş sadece onu değil, tüm çevreyi kaplayacak kadar şiddetliydi. Ama Hz. İbrahim, putlara tapınmayı reddettiği için çektiği bu sıkıntıları sabırla karşıladı.

Sonra bir mucize gerçekleşti; Allah'ın kudreti ateşi söndürdü ve o yer, bir anda gül bahçesine dönüştü. Hz. İbrahim bu mucizevi anı, Allah'ın lütfuyla yaşadı. Bu hadise yalnızca bir insanın değil, tüm inananların imanının ve sabrının gücünü simgeliyordu. Hz. İbrahim'in yaşadığı bu olay, onun Allah'a olan bağlılığını daha da güçlendirdi. Yunus Emre telmih söz sanatını kullanarak yaşandığı rivâyet edilen bu olayı bizlere hatırlatmıştır.