Divan Edebiyatı Nedir, Divan Şiiri Nedir? Divan Edebiyatı Şairleri Kimlerdir? Divan Edebiyatı Özellikleri Nelerdir?

Divan edebiyatı, medreselerde yetişmiş aydın kişilerin Arap ve Fars edebiyatlarını örnek alarak oluşturdukları bir edebiyat geleneğidir. Bu edebiyata "Yüksek Zümre Edebiyatı (Havas Edebiyatı)", "Klasik Türk edebiyatı", “Eski Türk Edebiyatı”, “Osmanlı Türk Edebiyatı”, “Saray Edebiyatı” gibi farklı isimler de verilmiştir. Divan edebiyatı, Türk edebiyatının köklü bir geleneğini oluşturmuş ve birçok sanatçıyı etkilemiştir.

·        Bu edebiyat geleneği 13. yüzyılda başlamış ve 19. yüzyıla kadar devam etmiştir. Divan edebiyatının kaynakları arasında ayetler, hadisler, İslami bilimler, tasavvuf, İran ve Arap mitolojisi, peygamber kıssaları, evliya hikâyeleri, tarihi kişiler ve olaylar gibi unsurlar bulunur. Bu da divan edebiyatını zengin ve çok yönlü bir yapıya sahip kılmıştır.

·        Divan edebiyatı genellikle şiir ağırlıklı olmakla birlikte, düz yazı eserler de mevcuttur. Temel olarak iç dünyaya yönelik, soyut ve kitabî bir edebiyat anlayışı benimsenmiştir. Şiirler, somut ögelerden çok soyut ögeleri işler ve gerçek güzelliklerden çok hayalî güzelliklere odaklanır. Ayrıca günlük hayatın gerçekliklerinden ziyade efsanelerin, tarihin ve dinî ögelerin işlenmesi de divan edebiyatının karakteristik özelliklerindendir.

·        Dil olarak süslü ve sanatlı bir üslup kullanılmıştır. Arapça ve Farsça kelimelere sıkça yer verilmiş ve ağır bir dil kullanılmıştır. Divan şairleri, dil ve anlatım yönünden en güzele ulaşmayı hedeflemişler ve bu doğrultuda eserler meydana getirmişlerdir. Şairlerin birçoğu Türkçe haricinde Arapça ve Farsçayı da çok iyi bilen eğitimli kişilerdir.

·        Divan edebiyatında nazım şekilleri olarak gazel, kaside, rubai gibi Arap ve Fars edebiyatından alınan formlar kullanılmıştır. Ayrıca Türklerin kendi gelenekleri olan tuyuğ ve şarkı gibi nazım şekilleri de bu geleneğe katkı sağlamıştır. Anlamdan ziyade söyleyişin önemli olduğu bir anlayış hâkimdir ve nazım birimi olarak genellikle beyit ve bent tercih edilmiştir.

Divan şairleri, genellikle kaderci bir dünya görüşüne sahiptirler ve dünyanın geçiciliğinden, zamanın kötülüğünden bahsederler. Şairler, mahlaslarını (takma isim) genellikle son beyitte kullanmışlardır. Bu geleneğin ilk temsilcilerinden biri olan Hoca Dehhânî, divan edebiyatının zengin ve derin mirasını oluşturan önemli şairlerden biridir.

Önemli Divan Şairleri

Divan edebiyatının önemli şairleri arasında, farklı dönemlerde iz bırakmış birçok isim bulunmaktadır. Bu önemli şairlerden bazıları:

q 15.yüzyılın şairleri arasında öne çıkan isimler Şeyhî, Ahmet Paşa ve Necatî'dir. Her biri döneminin estetik anlayışını ve dil kullanımını belirgin şekilde temsil etmiştir.

q 16.yüzyılın Divan edebiyatı ise Bâkî, Fuzûlî, Hayalî, Zâtî, Muhibbî (Kanuni Sultan Süleyman), Taşlıcalı Yahya, Bağdatlı Rûhî ve Lâmî gibi birçok önemli şairle zenginleşmiştir. Bu dönemde şiir, derin duyguların ve aşkın ifade edildiği bir alan hâline gelmiştir.

q 17.yüzyıla gelindiğinde ise Nefî, Nâbî, Şeyhülislam Yahya, Sâbit, Nailî, Neşâtî ve Nevizâde Atayî gibi isimler Divan edebiyatının zirvesini temsil etmiştir. Bu dönemdeki şairler, dilin inceliklerini ve şiirin estetik boyutunu en üst düzeyde kullanmışlardır.

q 18.yüzyılda da Divan edebiyatı etkisini sürdürmüş, önemli şairler arasında Nedîm, Şeyh Galip, Enderunlu Vâsıf, Koca Ragıp Paşa ve Sümbülzâde Vehbî gibi isimler yer almıştır. Bu dönemde de şiir; aşk, tabiat ve toplumsal konular üzerine derinlemesine işlenmiştir.

q 19.yüzyılda ise Yenişehirli Avnî, Vâsıf, Leskofçalı Galip gibi şairler Divan edebiyatının son dönemlerinde etkili olmuşlardır. Bu dönemdeki şairler, geleneksel Divan tarzını modernleştirme çabası içinde olmuşlardır.

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

Divan edebiyatında kullanılan nazım biçimleri; beyitlerle kurulanlar, dörtlüklerle kurulanlar ve bentlerle kurulanlar olarak üç ana grupta incelenebilir.

Beyitlerle kurulan nazım biçimleri arasında en yaygın olanları şunlardır:

·        Gazel: En az beş, en çok on beş beyitten oluşan, her beyti birbirinden bağımsız düşünceler içeren nazım biçimidir. Genellikle aşk, doğa ve güzellik gibi konular işlenir.

·        Kasîde: On beş ya da daha fazla beyitten oluşan, genellikle bir büyüklerine ya da hükümdara methiyeler düzen nazım şeklidir.

·        Mesnevi: İkişerli beyitler hâlinde yazılan; genellikle aşk, dinî veya ahlâkî konuları işleyen nazım şeklidir.

·        Müstezat: Genellikle aşk, şarap, güzellikler gibi gazel temalarını işleyen nazım biçimidir.

·        Kıt’a: İki beyit ya da iki beyitten uzun; genellikle aşk, tabiat veya özlem konularını işleyen nazım şeklidir.

Dörtlüklerle kurulan nazım biçimleri ise şunlardır:

·        Rubai: Dört dizeden oluşan, genellikle dört dizede aynı kafiyeyi kullanarak yazılan mahlassız şiirlerdir.

·        Tuyuğ: Dört dizeden oluşan, farklı kafiyeler kullanılarak yazılan nazım şeklidir.

·        Murabba: Dört dizeden oluşan, çokça cinaslı kafiyeyi kullanan nazım şeklidir.

·        Şarkı: Dört dizeden oluşan, türkülere benzeyen nazım biçimidir.

Bentlerle kurulan nazım biçimleri ise şunlardır:

·        Musammat: Bentlerle yazılan, üç ya da en fazla 10 bentten oluşan nazım biçimidir.

·        Terkib-i Bent: Üç ya da on iki bentten oluşan, farklı kafiyelerin kullanıldığı nazım şeklidir.

·        Terci-i Bent: Beyit sayısı 4 ile 10 arasında olan, en az üç bentten meydana gelen nazım şeklidir.

·        Tahmis: Beş dizeden oluşan, her dizede aynı kafiyeyi kullanarak yazılan nazım biçimidir.

·        Muhammes: Beş mısralık bentlerle kurulan, felsefî düşünceler ve tasavvuf konularını işleyen nazım şeklidir.

Divan Şiiri Özellikleri

q Divan şiiri, Türk edebiyatının zengin bir parçası olarak 13. yüzyılda ortaya çıkmış ve uzun bir dönem boyunca etkisini sürdürmüştür. Bu şiir geleneği, birçok önemli özellik ve örneklerle doludur.

q Divan şiirinin en belirgin özelliklerinden biri, Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olmasıdır.

q Arapça, Farsça ve Türkçenin karışımından oluşan bu dil, şiirin derinliğine ve çeşitliliğine katkıda bulunmuştur.

q Başlangıçta daha çok Türkçe sözcüklerin kullanıldığı Divan şiiri, zamanla ağırlaşmış ve zenginleşmiştir.

q Divan şiirindeki konular da oldukça belirgindir. İslam mitolojisi, klasik aşk öyküleri, kadın figürü, şarap, din ve tasavvuf gibi temalar sıkça işlenir.

q Toplumsal konulara pek yer verilmezken şairler, bireysel duygularını ve düşüncelerini dile getirmişlerdir.

q Bu da Divan şiirinin daha içsel ve duygusal bir yapıya sahip olduğunu gösterir.

q Bunun yanı sıra Divan şiiri kuralcı bir yapıya sahiptir. Nazım birimi genellikle beyitlerden oluşur ve her beyit kendi başına anlam taşır.

q Şiirde sıkça kullanılan mazmunlar, edebiyatın ortak mirası hâline gelmiştir ve şiirin derinliğini arttırmıştır.

q Divan şiirinde kullanılan nazım biçimleri de çeşitlidir. Gazel, kaside, mesnevi, müstezat gibi biçimler Arap ve Fars edebiyatından alınmıştır.

q Türklerin eklediği tuyuğ ve şarkı gibi nazım biçimleri de Divan şiirine renk katmıştır.

q Aşk ve tasavvufun ön planda olduğu Divan şiirinde, aşk genellikle platonik bir boyutta ele alınır. Âşık, genellikle bahtsız ve sevgilisi de zalim olarak tasvir edilir.

q Şairler, dünyanın geçici olduğuna ve kaderin bir rol oynadığına inanarak bu temaları işlerler.

q Her ne kadar toplumsal konulara yönelmemiş olsalar da çok iyi hiciv örnekleri vererek dönemin yöneticilerini ağır bir dille eleştirmişlerdir.

Divan Edebiyatında Nesir (Düzyazı)

Divan Edebiyatı, Türk edebiyatının zengin mirasını oluşturan önemli bir dönemdir. Bu dönemde, şiirin yanı sıra düzyazıya da önem verilmiştir. Düzyazıya Divan edebiyatında "inşâ" denirken yazarlara da "münşî" adı verilirdi. Münşeat ise düzyazı eserleri ifade etmek için kullanılan bir terimdi ve inşânın çoğuludur.

Nesir terimi ise köken itibarıyla "yaymak, saçmak, dağıtmak" anlamlarını taşır. Günümüzde ise düzyazı olarak ifade edilen bu tür, Divan edebiyatında "nesir" veya "nâsir" olarak adlandırılırdı. Nâsirler, Divan edebiyatında düzyazı alanında eser veren yazarlardı.

Bu dönemde düzyazı eserler genellikle mektuplar, hatıratlar, nasihatler, menakıp ve seyahatnameler şeklindeydi. Şairlerin yanı sıra nâsirler de edebiyatımıza önemli katkılarda bulunmuşlardır. Onların eserleri, dilin zenginliği ve ifade gücü açısından da büyük bir değere sahiptir.

Divan Nesri Türleri

Divan edebiyatı, Türk edebiyatının zengin mirası içinde özellikle şiir alanında büyük bir gelişim göstermiştir. Ancak düzyazı alanında şiir kadar geniş kapsamlı eserler üretilememiştir. Bu alandaki eserler genellikle öğretici bir nitelik taşımış ve sanatsal değerden ziyade bilgilendirici olmuştur. Divan edebiyatındaki düzyazı eserleri genellikle üç ana kategoriye ayrılır: Sade Nesir, Orta Nesir ve Süslü Nesir.

Sade Nesir, dil ve üslup açısından sadelik ve anlaşılabilirlik ön planda tutularak yazılan düzyazıları ifade eder. Bu tür eserler genellikle günlük yaşamın sade ve açık bir dille anlatılmasına odaklanır.

Orta Nesir, daha fazla detay ve derinlik içeren düzyazıları ifade eder. Bu eserlerde dil ve üslup daha zenginleştirilmiş, anlatım daha detaylı hâle getirilmiştir. Orta Nesir eserleri genellikle tarih, edebiyat veya din gibi konularda yazılmıştır.

Süslü Nesir ise, Divan edebiyatının en sanatlı ve gösterişli düzyazılarını ifade eder. Bu tür eserlerde dil ve üslup oldukça özenle işlenir, süslü ve âhenkli bir anlatım tercih edilir. Genellikle lirik bir atmosferde yazılan Süslü Nesir eserleri, duygusal ve estetik bir ifadeyi amaçlar.

Divan Şiiri Söz Sanatları

Divan edebiyatında şairler, duygularını ve düşüncelerini ifade ederken sıklıkla farklı söz sanatlarından yararlanır. Bu sanatlar, Divan şiirinin temel taşlarından biridir ve metinlere derinlik katar.

Mecaza Dayalı Söz Sanatları

·        Mecaz

·        Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)

·        Teşbih (Benzetme)

·        İstiare (Eğretileme)

·        Teşhis (Kişileştirme)

·        İntak (Konuşturma)

·        Kinaye (Değinmece)

·        Tariz veya Dokundurma/İğneleme

Divan edebiyatında anlama dayalı söz sanatları da sıkça kullanılır. Bunlar arasında;

·        Hüsn-i Ta’lil (güzel neden bulma)

·        Tecâhül-i Ârif (bilip de bilmezlikten gelme)

·        Tenasüp (uygunluk)

·        Leff ü Neşr

·        Mübalağa (abartma)

·        Tezat (karşıtlık)

·        Tekrir (yineleme)

·        Telmih (hatırlatma)

·        Tevriye

·        İstifham (soru sorma)

·        İrsâl-i Mesel

·        Rücû

·        Terdîd

·        İktibas

·        Îham gibi söz sanatları bulunur.